A qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika

 
 
Tayanch iboralar: kriptografiya, qoida, ta’rif,  funksiya, bosqich, maxsus, grafik, elektron, ochik kalit.    
 
 
 
 

---

35 
 
1.Simmetrik shifrlash tizimi 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Shifrlash usullarining turkumlanishi. 
 
Almashtirish  (podstanovka) usullarining mohiyati bir alfavitda yozilgan axborot simvollarini 
boshqa alfavit simvollari bilan ma’lum qoida bo’yicha almashtirishdan iboratdir. 
Polialfavitli  almashtirish  usullari  aytarlicha  yuqori  kripto  bardoshlikka  ega.  Bu  usullar 
dastlabki matn simvhollarini almashtirish uchun bir necha alfavitdan foydalanishga asoslangan. 
Polialfavitli  almashtirish  algoritmlari  ichida  Vijiner  jadvali  (matrisasi)  T
B
  ni  ishlatuvchi 
algoritm  eng  keng  tarqalgan.  Vijiner  jadvali  [RxR]  o’lchamli  kvadrat  matrisadan  iborat  bo’lib,    (R-
ishlatilayotgan alfavitdagi  simvhollar soni) birinchi  qatorida simvollar alfavit tartibida joylashtiriladi. 
Ikkinchi  qatordan  boshlab  simvollar  chapga  bitta  o’ringa  siljitilgan  holda  yoziladi.  Siqib  chiqarilgan 
simvollar  o’ng  tarafdagi  bo’shagan  o’rinni  to’ldiradi  (siklik  siljitish).  Agar  o’zbek  alfaviti  ishlatilsa, 
Vijiner matrisasi [36x36] o’lchamga ega bo’ladi. 
 
 
 
 
 
 
 
Vijiner matrisasi. 
 Shifrlash takrorlanmaydigan M simvoldan iborat kalit yordamida amalga oshiriladi. Vijinerning to’liq 
matrisasidan  [(M+1),R]  o’lchamli  shifrlash  matrisasi  T
(Sh) 
ajratiladi.  Bu  matrisa  birinchi  qatordan  va 
birinchi elementlari kalit simvollariga mos keluvchi qatorlardan iborat bo’ladi.