A qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika

C = E
k
1
(
M ) 
bu  yerda    k1    —  shifrlash  kaliti  deb  ataluvchi  E    funksiyaning  parametri.  Shifrlash  kaliti  yordamida 
shifrlash  natijalarini  o’zgartirish  mumkin.  Shifrlash  kaliti  muayyan  foydalanuvchiga  yoki 
foydalanuvchilar guruhiga tegishli va ular uchun yagona bo’lishi mumkin. 
Axborotni teskari o’zgartirish quyidagi ko’rinishga ega:  
                                                   M' = D
k
2(C) 
         D  funksiyasi E  funksiyaga nisbatan teskari funksiya  bo’lib, shifr matn-ni rasshifrovka qiladi. Bu 
funksiya ham  k 2  kalit o’rinishidagi 
qo’shimcha parametrga ega. k1 va k 2  kalitl har bir ma’noli moslikka ega  
bo’lishlari  shart.  Bu  holda  rasshifrovka  qilingan  M  '  axborot    M  ga  ekvivalent    bo’ladi.  k  2    kaliti 
ishonchli bo’lmasa D  funksiya yordamida    
M ' = M dastlabki matnni olib bo’lmaydi. 
Kriptotizimlarning ikkita sinfi farqlanadi: 
- simmetrik kriptotizim (bir kalitli);  
- asimmetrik kriptotizim (ikkita kalitli).  
Shifrlashning simmetrik kriptotizimida shifrlash va rasshifrovka  
qilish uchun bitta kalitning o’zi ishlatiladi. Demak, shifrlash kalitidan foydalanish xuquqiga ega bo’lgan 
har qanday odam axborotni rasshifrovka qilishi mumkin. Shu sababli, simmetrik kriptotizimlar mahfiy 
kalitli kriptotizimlar deb yuritiladi. Ya’ni shifrlash kalitidan faqat axborot atalgan odamgina foydalana 
olishi mumkin. 
 
                               2-rasm: Simmetrik shifrlash kriptotizimining sxemasi 
Simmetrik  shifrlash  axborotni  "o’zi  uchun",  masalan,  egasi  yo’qligida    undan  ruxsatsiz 
foydalanishni oldini olish maqsadida, shifrlashda juda qulay hisoblanadi. Bu tanlangan fayllarni arxivli 
shifrlash va butun bir mantiqiy yoki fizik disklarni shaffof(avtomatik) shifrlash bo’lishi mumkin.  
Simmetrik  shifrlashning  noqulayligi  -  axborot  almashinuvi  boshlanmasdan  oldin  barcha 
adresatlar  bilan  maxfiy  kalitlar  bilan  ayirboshlash  zaruriyatidir.    Simmetrik    shifrlash  algoritmining

---

33 
 
 
ma’lumotlarni abonentli shifrlashda,  ya’ni  shifrlangan axborotni abonentga, masalan  Internet 
orqali,  uzatishda    amalga  oshirilgan  variantlari  mavjud.  Bunday  kriptografik  tarmoqning  barcha 
abonentlari uchun bita kalitning ishlatilishi xavfsizlik nuqtai nazaridan nojoizdir. 
Asimmetrik  kriptotizimlarda  axborotni  shifrlashda  va  rasshifrovka  qilishda  turli  kalitlardan 
foydalaniladi:  

  ochiq kalit 
K 
axborotni shifrlashda ishlatiladi, maxfiy kalit hisoblab chiqariladi; 

  maxfiy kalit  k , uning jufti bo’lgan ochiq kalit yordamida shifrlangan axborotni rasshifrovka 
qilishda ishlatiladi.   
 
 
                3-rasm: Asimmetrik shifrlashning umumlashtirilgan sxemasi 
Asimmetrik kriptotizimda shifrlangan axborotni quyidagicha amalga oshiriladi: 
1. Tayyorgarlik bosqichi: uzatish 
- abonent B juft kalitni generasiyalaydi: maxfiy kalit k
V
va ochiq kalit K
B
; 
- ochiq kalit K
B 
abonent A ga va qolgan abonentlarga jo’natiladi. 
2. A va B abonentlar o’rtasida axborot almashish:   
- abonent A abonent Bning ochiq kaliti K
B
yordamida axborotni shifrlaydi va shifrmatnni abonent B ga 
jo’natadi;  
- abonent B o’zining maxfiy kaliti k
V 
yordamida axborotni rasshifrovka qiladi. hyech kim (shu jumladan 
abonent  A  am)  ushbu  axborotni  rasshifrovka  qilaolmaydi,  chunki  abonent  B  ning  mahfiy  kaliti  unda 
yo’q.  A  simmetrik  kriptotizimda  axborotni    himoyalash  axborot  qabul    qiluvchi  kaliti  K
B 
ning 
mahfiyligiga asoslangan. 
       Asimmetrik  kriptotizimlarning asosiy xususiyatlari quyidagilar:  
1.Ochiq kalitni va shifr matnni himoyalangan kanal orqali jo’natish mumkin, ya’ni niyati buzuq odamga 
ular ma’lum bo’lishi mumkin.  
2.Shifrlash E
B
: M   C  va rasshifrovka qilish D
B
: C   M algoritmlari ochiq.