A qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika

3. Obyektlarni injener himoyalash va texnik qo’riqlash 
 Axborot  manbalarini  fizik  ximoyalash  tizimi  niyati  buzuqning  ximoyalanuvchi  axborot 
manbalariga suqilib kirishini oldini oluvchi hamda tabiiy ofatdan, avvalo yong’indan, ogoxlantiruvchi 
vositalarni o’z ichiga oladi. 
Injener konstruksiyalar taxdid manbalarini axborot manbalari tomon xarakati (tarqalishi) yo’lida 
ushlab qoluvchi to’siqlarni yaratadi. 
 Axborotga  taxdidlarning  turlari  va  ro’y  berishi  vaqtining  noaniqligi,  axborotni  himoyalovchi 
vositalarining ko’p sonliligi va turli – tumanligi, favqulot vaziyatlardagi vaqtning tanqisligi axborotni 
fizik himoyalash vositalarini boshqarishga yuqori talablar qo’yadi. 
Boshqarish qo’yidagilarni ta’minlashi lozim: 

  axborotni himoyalashning umumiy prinsiplarini amalga oshirish; 

  axborotni fizik himoyalash tizimini va uni sirqib chiqishidan himoyalash tizimini yagona doirada 
ishlashini muvofiqlashtirish; 

 
axborotni himoyalash bo’yicha operativ qaror qabul qilish; 

  himoya choralarining samaradorligini nazoratlash. 
Fizik himoyalash tizimini boshqarish bo’yicha me’yoriy xujjatlar axborotni himoyalash bo’yicha 
yo’riqnomalarda o’z aksini topgan. Ammo yo’riqnomalarda barcha vaziyatlarni hisobga olish mumkin 
emas. Fizik himoyalash tizimining vositalari vaqt tanqisligi sharoitida notipik vaziyatlar sodir bo’lganida 
to’g’ri xulosa qabul qilinishini ta’minlashi lozim. 

---

69 
 
Fizik  ximoyalash  tizimining  tarkibi  turli  –  tuman:  oddiy  qulfli  yog’och  eshikdan  to 
qo’riqlashning avtomatlashtirilgan tizimigacha. Fizik ximoyalash tizimning umumlashtirilgan sxemasi 
7-rasmda keltirilgan. 
Obyektlarni  injener  himoyalash  va  texnik  qo’riqlash  zaruriyati  statistika  orqali  tasdiqlanadi, 
ya’ni suqilib kirishlarning 50% dan ko’prog’i xodimlar va mijozlar tomonidan erkin foydalaniladigan 
obyektlarga amalga oshirilsa, faqat 5 % kuchli qo’riqlash rejimli obyektlarga amalga oshiriladi.  
 
7-rasm. Axborot manbaini fizik himoyalash tizimining strukturasi 
Axborotni injener ximoyalashni quyidagilar ta’minlaydi: 

  niyati  buzuqning  va  tabiiy  ofatning  axborot  manbalariga  (yoki  qimmatbaho  narsalarga)  qarab 
harakat qilishi mumkin bo’lgan yo’ldagi tabiiy va sun’iy to’siqlar; 

 
foydalanishni nazoratlovchi va boshqaruvchi tizimlarning to’suvchi qurilmalari. 
Tabiiy to’siqlarga tashkilot xududida yoki yonidagi yurish qiyin bo’lgan joylar (zovurlar, jarlar, 
qoyalar, daryolar, quyuq o’rmon  va changalzor)  taalluqli bo’lib, ulardan  chegaralar mustaxkamligini 
kuchaytirishda foydalanish maqsadga muvofiq hisoblanadi. 
Sun’iy to’siqlar odamlar tomonidan yaratilib, tabiiy to’siqlardan konstruksiyasi va niyati buzuq 
ta’siriga  barqarorligi  bilan  jiddiy  farqlanadi.  Ularga  turli  devorlar,  qavatlararo  pollar,  shiplar,  bino 
derazalari va h. taalluqli. 
Derazalar mexanik ta’sirga bardosh oyna va metall panjaralar yordamida mustaxkamlanadi. 
Himoyaning  oxirgi  chegaralarini  metall  shkaflar,  seyflar  tashkil  etadi.  Shu  sababli  ularning 
mexanik mustaxkamligiga yuqori talablar qo’yiladi. 
Metall  shkaflar  maxfiylik  grifi  yuqori  bo’lmagan  hujjatlarni,  qimmatbaho  narsalarni,  katta 
bo’lmagan  pul  mablag’ini  saqlashga  mo’ljallangan.  Shkaflarning  ishonchliligi  faqat  metalning 
pishiqligiga va qulflarning maxfiyligiga bog’liq. 
8  -  rasmda  obyektlarni  qo’riqlovchi  texnik  vositalar  kompleksining  namunaviy  strukturasi 
keltirilgan. Qo’riqlaydigan xabarlovchi (datchik) texnik qurilma bo’lib, u unga niyati buzuq tomonidan 
mexanik kuch va maydon ta’sir qilganida trevoga signalini shakllantiradi.  
Signalizasiya  shleyfi  elektr  zanjirni  hosil  qilib,  datchiklar  va  qabul  qiluvchi  -  nazoratlovchi 
asboblarning elektr bog’lanishini ta’minlaydi.  
Qabul  qiluvchi  –  nazoratlovchi  punkt  datchiklardan  keladigan  signallarni  qabul  qilish  va 
ishlashga, qo’riqlash xodimlarini tovush va  yorug’lik signali yordamida trevoga signallari kelganligi, 
datchiklar va shleyflar ishlashidagi nosozliklar xususida xabardor qilishga mo’ljallangan.  
Ахборот манбаини физик ҳимоялаш 
тизими 
Ахборот манбаини инженер 
ҳимоялаш 
Ахборот манбаини физик ҳимоялаш 
воситаларини бощқариш 
Ахборот манбаини 
техник қўриклаш 

---

70 
 
 
8-rasm. Obyektlarni qo’riklovchi texnik vositalar kompleksining namunaviy strukturasi 
Hozirda  televizion  kuzatuv  tizimi  keng  qo’llanilmoqda.  Bu  tizim  tarkibiga  tungi  vaqtda 
qo’riqlanuvchi hududda kerakli yoritilganlik darajasini ta’minlovchi navbatchi yorituvchi vositalari ham 
kiradi.  
Avtonom  qo’riqlash  tizimining  ekspluatasiyasi  katta  sarf  -xarajatlarni  talab  etadi.  Shu  sababli 
markazlashtirilgan  qo’riqlash  tizimlari  keng  qo’llaniladi.  Ushbu  tizimda  niyati  buzuqlarni 
neytrallashtirish masalasi bir necha tashkilotlar uchun umumiy hisoblanadi. 
Markazlashtirilgan  qo’riqlashga  misol  tariqasida  omonat  bank  filiallarini,  kichik  firmalarni, 
xususiy uylarni, dala hovlilarni, xonadonlarni qo’riqlashni ko’rsatish mumkin.