A qodiriy nomidagi jizzax davlat pedagogika instituti maktabgacha ta‘lim fakulteti pedagogika-psixologiya kafedrasi

Jismoniy madaniyat tarbiyaning tarkibiy qismidir. Jismoniy madaniyat mazmuniga quyidagilar kiradi:

Inson a'zolarining tuzilishi va ularning funksional kamoloti- ichki

a'zolar, nerv va harakat, suyak-muskul tizimi, badanning uyg'unligi va ularning funksional faoliyatini boshqarish.

O'quvchilarning sog'lig'ini mustahkamlash.

Gigiyena qoidalariga ko'nikish.
O'quvchilarning har tomonlama mohirligini o'stirish.

Bo'lajak ishchi-mehnatkashlarning jismoniy va fiziologik sifatlarini kasb

	ahamiyati jihatidan shakllantirish, uning ish qobiliyatini oshirish.
6.	O'quvchilarning jismoniy va yosh hususiyatlari					uchun	sharoit yaratish.
7.	Iroda,	chidamlilik,	qat'iy	intizom,	do'stlik	va	o'rtoqlik	hissi,

kamol topish va o'z-o'zini rivojlantirish uchun harakat qilishni tarbiyalash.

Shaxsiy jismoniy qobiliyatlarini kamol toptirish.

Ko'rinib turibdiki, jismoniy tarbiya mazmuni еtarli darajada kengdir.

Ularni amalga oshirish yoshlarimizning turmush tarzini, jismoniy madaniyat va sport asosida mazmunli shakllanishini ta'minlaydi. Yuqoridagi sifatlar, doimiy mashqlar asosida har bir shaxsda o'z badaniga va uning go'zal bo'lishiga intilish, shaxsiy sog'lig'ini jamiyat taraqqiyoti bilan, xalq madaniyati bilan bog'lash sifatlari shakllanadi. Jismoniy tarbiya ta'lim mazmunida ham qaror topadi. Uning vazifasiga o'quvchilarda tanlangan sohaga aloqador ko'nikma va malakalarni shakllantirish, rivojlantirish kiradi. Jismoniy tarbiyaga harbiy tayyorgarlik elementlari ham kiradi. Jismoniy tarbiyani boshqa fanlar orqali ham, xususan, ishlab chiqarish ta'limi orqali ham amalga oshiriladi: jismoniy sog'lik, badan go'zalligi va boshqalar qaror topadi.

Ilg'or pedagogik tajribalarning ko'rsatishicha, jismoniy tarbiya o'quvchi va o'qituvchilar jamoalarining turmush tarzi va dasturiga aylangandir. Ayniqsa, jismoniy tarbiya daqiqalari, sport va jismoniy tarbiya targ'iboti, ishlab chiqarish ta'limi texnologiyasi va ishlab chiqarish amaliyoti borasidagi yutuqlarni rag'batlantirishda, o'quvchilarning uzoq vaqtgacha ish qobiliyatlarini saqlab turishda, yoshlarimizning jismoniy va fiziologik sifatlarini kasb mazmuniga bog'lash borasidagi dars jarayonlarida ahamiyati beqiyosdir.

Jismoniy tarbiya sinfdan tashqaridagi tarbiyaviy ishlarda ham amalga oshiriladi.

Jismoniy madaniyat sport ishlari yoki oddiy sport sho'balari, klublari, guruhli yoki ommaviy musobaqalar va hokazolarda namoyon bo'ladi. Jismoniy tarbiya bo'yicha o'quvchilar bilan alohida tarzda ishlash natijasida a'zolari bo'shashib qolgan, jismoniy kamchiligi bor, darsdan ozod bolalarning sog'liklarini tiklash ishlari olib boriladi. Ikkinchi ma'noda jismoniy qobiliyatli bolalarning qiziqish va intilishlarini hisobga olib ham alohida mashg'ulotlar yo'lga qo'yiladi. Ayrim qobiliyatli bolalar, maktab va boshqa o'quv yurtlarida o'qish bilan birga ommaviy sport ishlarida ishtirok etib, yuksak natijalarni qo'lga kiritishlari, xatto, o'rta maxsus yoki oliy ma'lumot ham olishlari mumkin.

Maktab va kasb-hunar kollejlarida, liseylarda jismoniy tarbiya darslari o'quvchilarning jinsiy farqlariga asoslangan holda, shuningdek, kasb turlariga qarab turli vazifalarni hal etish mumkinligini inkor etmaslik kerak. Masalan, o'quvchi o'g'il bo'lsa unda erkaklik fazilatlari, kuchlilik, aniqlik harakatlarini maromiga sola bilish, dangasalikni bartaraf eta olish, jinsiy еtuklik, yaroqlilik shakllantiriladi.

Qizlarda esa harakatlarida muloyimlik, aniqlik, qizlik latofati, qo'rqoqlikni bartaraf eta olish kabi sifatlar qaror toptiriladi.

Jismoniy tarbiya mazmunida «jismoniy mehnat», «jismoniy ta'sir», «jismoniy jazo» va boshqa iboralar ham uchrab turadi. Jismoniy mehnat-aqliy mehnatdan farqli o'laroq insonning jismoniy-kuchi, muskul harakatlari qismlari va boshqalar bilan bog'langandir. Jismoniy mehnat to'g'ri yoki noto'g'ri tashkil etilishiga qarab yoshlarga ijobiy yoki salbiy ta'sir ko'rsatishini unutmaslik lozim. Har qanday sharoitda ham jismoniy mehnat turlarini jismoniy tarbiya mazmuniga kiritilish maqsadga muvofiqdir. Jismoniy ta'sir- bu inson badaniga yo biron-bir buyum bilan, yoki insonlar tomonidan(qo'l, oyoq, badan orqali) ta'sir ko'rsatishdir. Yaqin vaqtlargacha bu haqida juda oz fikr bildirilgan va uni nopedagogik ta'sir deb

kelingan еdi. Pedagogik tajribada o'quvchilarni aqliy faoliyatlarini rag'batlantirish maqsadida jismoniy ta'sir ko'rsatishdan tez-tez foydalandiish mumkinligi isbotlangan. Masalan, bolalarning boshini silash, qo'lini bolalar еlkasiga yumshoq qo'yish orqali ruhlantirish, partadagi bolalar yoniga o'tirib hamkorlik bildirish va hokazo va shunga o'xshash. Bunday badan tarbiya orqali ta'sir ko'rsatish o'quvchilarning tarbiyalash darajalari samaradorligini oshiradi, o'qituvchi o'rtasidagi to'siq bartaraf etiladi va osoyishtalik, bir-biriga ishonch qaror topadi.

Jismoniy jazo-o'quvchidagi xulqiy kamchilik yoki biron-bir noahloqiy xatti-harakatlarni bartaraf etish maqsadida qo'llaniladi. Jismoniy jazoga ochlik e'lon qilish ham kiradi. Bizning maktablarimizda jismoniy jazo bekor qilingan.

Mamlakatimizda jismoniy tarbiya mazmuni yuzasidan yagona «mudofaa va mehnatga tayyorlash» kompleksi tashkil etilgan.

Mazkur kompleks 6 darajadan iborat.

1) Birinchi daraja «Startga bo'l tayyor» (6-9 yosh)
Ikkinchi daraja «Jasurlar va chaqqonlar» (10-13yosh)
Uchinchi daraja «Sport o'rinbosarlari» (14-15 yosh)

To'rtinchi daraja «Kuchlilik va mardlik» (16-18 yosh)

Qolgan 2 darajasi 18 yoshdan ortiq bo'lgan bolalar uchun mo'ljallangan. Agar maktab va bilim yurtining sport bazasi yomon, pedagogik kadrlar bilan yaxshi ta'minlanmagan bo'lsa, yuqoridagilarni amalga oshirish mushkuldir. Ko'rinib turibdiki, jismoniy tarbiya o'z mazmuni va qo'yilishiga ko'ra vazifasi kengdir. U boshqa tarmoqlar mazmuniga kirib, turli vazifalarni ham bajaradi. Biroq, u maqsadga muvofiq va maxsus shug'ullanishni taqozo etadi. Maktab kasb-hunar kollej, akademik liseylarda jismoniy tarbiyalash uchun quyidagi shartlarni bajarilishi shart:

1. Shaxsning jismoniy kamolotini nazarda tutgan

xolda,tarbiyalanuvchining jismoniy madaniyati bo'yicha turmush tarzini qaror toptirish.

Jismoniy tarbiyani pedagogik jarayonni tashkil etishda tabiiy, madaniy

	uyg'unlashish			va	insoniylikka		asoslanib
	shakllantirish.
3.	Jismoniy	tarbiyani		aqliy,	ahloqiy	tarbiya	bilan,
	o'quvchilarning		ma'naviy		hayoti	bilan bog'liqligini
	ta'minlash.

Moddiy texnika, kadrlar bilan va uslubiy jihatdan ta'minlash va hokazo.

Jismoniy tarbiyani ta'bir joiz bo'lsa, o'sib kelayotgan yosh avlodni tarbiyalash jarayonlarining tarkibiy qismi deb qarash lozim.

Hozirgi kunimiz uchun ya'ni oila va maktabda yoshlarning tabiiy o'sishlarini ta'minlash zarur bo'lgan quyidagi qoidalarga rioya qilinishi yutug'imiz garovidir.

Oila va maktabda hamma yoshdagi o'quvchilar uchun bir kecha kunduzlik rejim o'rnatish va ularga rioya qilinishini nazorat qilib borish lozim. Mehnat dam olishning, og'ir mashg'ulot bilan engil mashg'ulotning to'g'ri navbatlanib turishi, doimo ma'lum vaqtda ovqatlanish, ma'lum vaqtda ochiq havoda bo'lish, o'z vaqtida uxlash va hokazolar sog'lom o'sishning muhim shartidir.

Tashqi sezgi a'zolarining sog'lom bo'lishi uchun g'amxo'rlik qilish kerak. Yoshlarimizning aqlan barkamolligi, mehnat va mudofaaga to'la yaroqli bo'lishlari uchun tashqi sezgi a'zolarining sog'lom bo'lishi juda katta ahamiyatga egadir.

O'quvchilarning ko'zini chang, tutun va havo iflosliklaridan saqlash: yuvinib turishini maslahat berish lozim. Daftar va kitobni xaddan tashqari yaqinlik bilan o'qish, yozishlari ularning uzoqni ko'ra olmaydigan bo'lib qolishlariga olib kelishini tushuntirish, yaxshi yoritilmagan xonalarda kitob o'qimaslikni maslahat berish darkor.

Quloqlarni kirlanishdan, shamollashidan va ichiga iflos narsalarning kirib qolishidan saqlanishini o'rgatish kerak. Eng muhim gigiyenik qoidalarga rioya etish, badanimizni toza tutishimiz lozimligini erinmay tushuntirishimiz shart.

O'quvchilarning umurtqa pog'onasi, tos va еlka suyaklari egrilanib, ko'krak qafasi o'sishdan to'xtab qolmasligi, uzoqni yaxshi ko'rolmaydigan bo'lib qolmasliklari uchun o'qituvchi ularni sinf mashg'ulotlari vaqtida partada to'g'ri o'tirg'izishlari kerak.

4. O'quvchilarimizning			sog'lom		o'sishlarida		еtarli	ovqatlanish-
(hayvon,	o'simlik oqsillari,			xo'l meva,		suyakning	o'sishi	uchun	еtarli
tuzlar)	tartibi	to'g'ri	va	tartibli	nafasolish		haqida(kamida2-
3 soat ochiq havoda bo'lish) ga					ham	g'amxo'rlik	qilishimiz		darkor.
Buning uchun oilada va maktabda engil ishlar							bilan	shug'ullanish,
gimnastika		mashg'ulotlarini		bajarish		kabilarni	joriy		etilishi

maqsadga muvofikdir va hokazo.

Yuqoridagi omillarning samaradorligi ota-ona va o'qituvchilarning ziyraklik va mohirlik bilan tarbiyaviy ishlarini tashkil etishlariga bog'liq.

17-mavzu: Mustaqil O‘zbekistonda ta‘lim tizimi. Ta‘lim sohasida davlat