A. Qodiriy nomidagi J. D. P. I. tabiiy fanlar fakulteti

ANDIZ

Andiz (Inula) – qoqidoshlar oi-lasiga mansub ko‘p yillik o‘tlar tur-kumi. 100 ga yaqin turi bor. A. asosan Yevropa, Osiyo va Afrikada tarqalgan. O‘zbekistonda 9 turi uchraydi. Bo‘ydor A. (kora A.– I. helenium va sariq A.– I. grandis) turlari ko‘proq tarqalgan. Bu turlarning poyalari baland bo‘yli (1– 2,5 m), bir oz qirrali, tukdor; ildizpo-yasi (tanasi) yo‘g‘on; barglari butun, cheti notekis, poyaning quyi qismida yirik (uz. 40–50 sm, eni 20–25 sm), yuqorisida esa maydaroq (uz. 10–30 sm, eni 3–12 sm); guli savatcha, gulbandi yo‘g‘on, chetda-gi gullari urug‘chili, o‘rtadagilari esa ikki jinsli, sariq. Iyunning oxiridan sentabr gacha gullaydi. Adir va tog‘larda 500–2000 m gacha balandlikda o‘sadi. Kora A. ildizpoyasi tarkibida 3% gacha efir moyi, 44% gacha inulin, saponin va boshqa moddalar bor. Ildizpoyasining kaynatmasi balg‘am ko‘chiruvchi dori si-fatida ishlatiladi. Sariq A. ham ta-bobatda siydik haydovchi dori o‘rnida qo‘llaniladi. Sariq A. ildizpoyasidan esa levulyoza (fruktoza) olinadi. A.ning ba’zi turlari xushmanzarali.

Andiz turlarining preparati balg‘am ko‘chiruvchi dori sifatida hamda me’da va ichak kasalliklarida ishlatiladi. Efir moyi antiseptik, gijja haydash xususiyatiga va yallig‘la­nishga qarshi ta’sirga ega. Uning gijja haydash xususiyati tarkibida santoninga o‘xshash ta’sir etuvchi moddalar - alanto­laktonlar borligiga bog‘liq. Qora andiz ildizpoya va ildizidan allanton dorivor preparati olingan. Allanton mahsulotning seskviterpenlarining yig‘indisi bo‘lib, yallig‘lanishga qarshi, qon tomirlarini mustahkamlovchi va antiseptik ta’sirga ega hamda me’da yara kasalligida yaraning bitishini tezlatadi. Dorivor preparati. Qaynatma, allanton (tabletka holida). Ildiz va ildizpoyasi yo‘talga qarshi hamda balg‘am ko‘chirish uchun ishlatiladigan yig‘malar - -choylar tarkibiga kiradi.