A qodiriy nomidag jizzax davlat pedagogika instituti biologiya va uni o

Markaziy osiyo hududining geografik joylashishi va uning o'ziga xos geologik tuzilishi.
Markaziy Osiyo er yuzining xozirgi ko'rinishi uzok vaqt davom etgan geologik davrlar mobaynida yerning ichki va tashki kuchlarining birgalikdagi ta'siri natijasida vujudga kelgan. Markaziy Osiyo hududi Yevroosiyo qit'asining markazida joylashgan bo'lib, Qozog'iston, O'zbekiston, Turkmaniston, Tojikiston va Qirg'iziston davlatlarini o'z ichiga oladi.
Geologik tuzilishi xilma-xil bo'lgan bu hudud asosan ikkita katta tektonik tuzilma - Pomir va Tyanshan tog'larining litosfera plitalaridan iborat. Markaziy Osiyoda tabiiy ofatlarning ko'prok uchrab turishi uning tabiiy tuzilishi bilan bog'likdir. Markaziy Osiyoda uchraydigan tabiiy ofatlarning kelib chiqishida geofizik, geo-logik, gidrogeologik, atmosfera va boshqa omillar asosiy o'rinni egal-laydi. Ular oqibatida hayot xavfsizligi buziladi, insonlar nobud bo'la-di, xalq xo'jaligi ob'ektlariga turli darajada moddiy zarar etkazadi.
Markaziy Osiyo xududlarida uchraydigan tabiiy ofatlarning hosil
bo'lishida geofizik, geologik, gidrogeologik, atmosfera va boshqa omillar asosiy o'rinni egallaydi. Ular oqibatida hayot xavfsizligi buziladi, insonlar nobud bo'ladi, halq xo'jaligi ob'ektlariga turli darajada moddiy zarar etadi.
Geofizik omillar - erning fizik hususiyati natijasida yuzaga keladigan turli noxush vaziyatlar majmuasini sodir etadi.
Geologik omillar - erning paydo bo'lishi bilan bog'liq bo'l-gan va hozirgacha davom etib kelayotgan ichki va tashqi kuchlari ta'sirida paydo bo'ladigan xavfli jarayonlarni yuzaga keltiradi.
Gidrogeologik omillar - er ichki va yuzasidagi suvlar ta'siri-da paydo bo'ladigan nohush vaziyatlar tushuniladi.
Atmosfera omillari - erning atmosfera qatlamidagi o'zgarish-lar natijasida xavfli holatlar paydo bo'lishiga olib keladi.


Markaziy osiyoda ko'p uchraydigan tabiiy ofatlar.
Markaziy Osiyo hududida xavfli jarayonlar va halokatlardan zil-zila, ko'chki, o'pirilish, suv toshqini va sellar nisbatan ko'proq uchraydi.
Eng kuchli zilzila O'zbekistonda 1902 yilda (8-9 ball) Andijonda, 1946 yilda Namanganda (Chotqol zilzilasi nomi bilan), Toshkentda 1868 va 1966 yillarda (7-8 ball), Gazlida 8-10 ball, Tojikistonda 1907 yilda, Hisorda (9-10 ball), 15ga yaqin qishloqlar xonavayron bo'lgan, 1000ga yaqin odam nobut bo'lgan.
1911 yilda 18 fevraldan 19 fevralga o'tar kechasi 9 ballik kuchli zilzila tufayli Pomir tog'ida Mug'rob vodiysi yonbag'irlarida tarixda misli ko'rinmagan tog' o'pirilib, ko'chki ro'y berdi. Ko'chki Mug'rob daryosini butunlay to'sib qo'ygan va “Uchsoy” to'g'oni hosil bo'lib, natijada jahonda eng yirik tog' ko'li paydo bo'lgan. Sarez qishlog'i-ning o'rnida paydo bo'lgan bu ko'l, shu suv bosgan qishloqning nomi bilan “Sarez” ko'li deb atala boshlangan. Bugungi kunda ushbu tog' ko'lining yuzasi 80 km² uzunligi 60 km, chuqurligi 500 m, umumiy suv miqdori 17 mlrd. m³ ni tashkil etadi (2-rasm).