A. P. R im k ev ic h

TEBRANISHLAR  VA 
TO‘LQINLAR
XIII  bob.  M exanik tebranishlar
1
4 3 - § .  T ezlanishning  ko ‘chishga  bog‘liqligi.
T e b ran m a   h a ra k a tn in g   kinem atik  x a ra k tc ristik a la ri.
K o o rd in ata ,  tezlik  va  tezlanishning  v aq tg a  bogMiqligi
914.
  Bikrligi 0,2  k N /m  b o 1 - 
j
gan prujinaga m ahkam langan 
2 0 0
 g 
I ^
massali  sharcha  ( 130-  rasm )  te b - 
1
 
0
 
x
ra n ib  tu rib d i.  T e z la n ish n in g   k o ‘-
c h ish g a  bogMiqligini  ifodalovchi 
130-rasm.
a   =  a x(x )  te n g la m a n i  yozing.  A gar  teb ra n ish la r  am p litu d asi
1  sm   ga  te n g   boMsa,  eng  k a tta   tezla n ish   q a n c h a   b o ‘lishini
to p in g .
915.
 A gar sh archaning massasi  100 g va prujinaning bikrligi 
400  N /m   b o ‘lsa,  sh a rc h a n in g   siljish  2,0  va  - 0 ,5   sm   b o ‘lgan 
hollardagi tezlanishini toping (130-  rasm ).  S harcha qaysi nu q ta- 
d a 
1 0
  m /s
2
  tezla n ish   bilan  h a ra k a tla n a d i?
916.
  U zunligi  0,5  m   b o ig a n   ipga  osilgan  k ich k in a  s h a r­
c h a  ipn in g  uzunligiga q arag an d a a n c h a  kichik a m p litu d a  bilan 
te b ra n m o q d a .  H a ra k a tn i  t o ‘g ‘ri  chiziqli  d eb  hiso b lab ,  ax(x) 
te n g la m a n i  y o zin g .  K o o rd in a ta la ri  0,5  va  - 1   sm   b o ig a n  
n u q ta la rd a   sh a rc h a   te z la n ish in in g   proyeksiyalari  q an d a y ?
917.
  U zunligi  1  m   b o l i b ,   2  sm   a m p litu d a   b ilan   te b ra - 
n ay o tg an   m a te m a tik   m a y a tn ik n in g  eng c h e k k a vaziyatlardagi 
va m u vozanat vaziyatdagi  u rin m a tezlanishining proyeksiyasini 
to p in g .
' Mazkur paragraf masalalarida alohida qayd qilib o ‘tilmagan bolsa, 
unda:  a)  tebranm a  harakat  x  = xmcoso)t  tenglama  bilan  beriladi; 
b) barcha  kattaliklar  SI  birliklarida  berilgan;  d)  harakat  bir  davr 
chegarasida  o ‘rganiladi  deb  hisoblang.
131

---

918.  M o d d iy   n u q ta   s o ‘n m as g a rm o n ik  te b ra n m a   h arak at 
qilm o q d a.  Bu  h arak atn i  tavsiflovchi  k attalik lar (siljish,  a m p li­
tu d a ,  davr,  c h a sto ta ,  siklik  c h a sto ta ,  faza,  tezlik ,  tezlan ish ) 
n in g   qaysi lari  o ‘zgarm as  va  qaysi lari  o ‘zg a ru v ch an ?
919. T o rn in g  so ‘n m as teb ra n m a h arak at qilayotgan n u q ta- 
sining am plitu d asi  1  m m ,  ch astotasi  1  kH z.  N u q ta  0,2 s ichida 
q a n c h a   y o ‘l  o ‘tad i?
920.  M ay a tn ik   1  m in u t  40  s  ich id a  50  m a rta   teb ran ad i. 
T eb ran ish   d av rin i,  c h a sto ta sin i  va  siklik  c h a sto ta sin i  toping.
921.  «Jiguli»  av to m o b ili  g ‘ild irak larin in g   d ia m e tri  60  sm 
va  tirsakli  v alining  aylanish  c h a sto ta si  g ‘ild irak n in g   aylanish 
c h a sto ta sid a n   4,3  m a rta   k atta.  A v to m o b iln in g   h arak atlan ish  
tezligi  120  k m /so a t  boMsa,  dvigatel  silin d rid a  p o rsh e n n in g  
te b ra n ish   ch asto tasi  q an d a y   b o ‘lishini  toping.