A. P. R im k ev ic h

1035*.  Q uy osh   n u rlari  tu sh ib   y o ritib   tu rilg an ,  balandligi 
h  boMgan  vertikal  sim y o g ‘o c h   soy asin in g   u zunligi  Z  T o sh - 
k e n td a   qaysi  k u n lari  tu sh d a   eng  u z u n   va  eng  qisq a  boMadi? 
S o y aning  sh u   kun lard ag i  u zu n lik larin i  to p in g .  T o sh k e n tn in g  
geografikkengligi  ф  = 4 1 o 20z,  e k v a to r  tekisligining  e k lip tik a  
tekisligiga o g ‘m alik b u rc h ag i e = 23,5°.
1036.  100  W   n o m in a l  q u w a td a   c h o ‘gM anma  lam p an in g  
yorugMik  kuchi  100 cd  ga  teng.  A gar la m p a  faqat  80 W  q u w a t 
iste’m o l  qilib,  c h a la   c h o ‘gManib  y o n a y o tg a n   boMsa,  yorugMik 
k u ch i  56  cd  ga  te n g   boMadi.  L a m p a n in g  shu  ish  rejim laridagi 
yorugMik  b erish in i  (1  W   ga  t o ‘g ‘ri  kelgan  yorugMik  o q im in i) 
top in g .
1037.  0,02  1m  yorugMik  oq im i  yuzi  5  s m
2
  boMgan  sirtga 
p e rp e n d ik u la r  tu sh m o q d a .  S irtn in g   yoritilganligi  q a n c h a ?
1038.  YorugMik  k u ch i  400  cd  boMgan  la m p a   y erd an   4  m 
b alan d g a  osib  q o ‘yilgan.  L am p a ostid ag i g o rizo n ta l  m ay d o n - 
c h a n in g   yoritilganligini  toping.
1039. Y altiroq q u rtn in g  yorugMik  k u ch i 0,01  cd ga yetadi. 
T u n d a toMin O yda yoritilganlik 0,25  Ix boMadi.  Y altiroq qurtdan 
q a n d a y   m aso fad a  y oritilganlik sh u n d a y  boMadi?
1040.  75 cd  ga moM jallangan  kuygan  lam p a  25 cd   li lam pa 
bilan  alm ash tirild i  va  m asofa  3  m a rta   k am ay g u n c h a  lam pa 
yoritilayotgan sirtga yaqinlashtirildi.  B unda sirtning yoritilganligi 
a w a lg ic h a  boM adimi?
1041.  Q u y o sh d an   Y erg ach a  boMgan  m aso fa  150  G m , 
Y upitergacha esa 780 G m .  Q uyosh zenitda turganda  planetalar- 
ning  g o riz o n ta l  sirtlarin in g   y oritilganligi  b ir-b irid a n   nech a 
m a rta   farq  qiladi?
1042.  E rta to n g d a  Q u y o sh n in g  g o riz o n td a n   balandligi  5°, 
p esh in d a 50° boMdi.  B unda gorizontal joylashgan  m ay d o n ch a - 
ning yoritilganligi  n e c h a   m a rta   o ‘zgardi?
1043.  Y uzanin g yoritilganligi  n u rlar yuzaga  p erp en d ik u lar 
tushayotgandagi yoritilganlikka qaraganda ikki  m arta kamayishi 
u c h u n   yuzani  q a n d a y   b u rc h a k k a   o g ‘dirish  lozim ?
1044.  P artan in g  gorizontga  20° b u rc h ak  o stida qiyalatilgan 
sirtid an   2 m  b ala n d d a   200 cd  li  lam p a osilgan.  P arta sirtida bu 
lam p a hosil  qiladigan  yoritilganlik q a n c h a ?
146

---

1045.  K o ‘c h a n i  y o ritish   u c h u n  
yorugMik  k u ch i  500  cd  boMgan  fo n a r 
sim yog‘o c h d a   y e r  y u zid an   3  m   b a ­
landda osilib turibdi.  S im yog‘o ch aso ­
sida 4 m   m aso fa d a y e r y u zin in g  y o ri­
tilganligi  q an d a y ?
1046.  H avo o ch iq  quyoshli  kunda 
n u r 60° b u rc h a k  o stid a tu sh g an d a Y er 
s irtin in g   y o ritilg a n lig i  6 8 0 0 0   Ix  ga 
te n g .  Q u y o sh n in g   yorugMik  k u ch in i 
1 3 6 - rasm . 
to p in g .
1047.  Pol tep asid a h a r biri  100 cd d an   boMgan  ikkita lam pa 
joylashgan (136-  rasm).  5'
1
Л = 2  m ,  S 2B= 1  m , A B  = 3 m.  BC= 1  m  
boMsa,  С   n u q tad ag i  yoritilg an lik n i  toping.
1048. YorugMik  k uch i  50 cd  boMgan  la m p a  stol  o ‘rtasid an
1,2  m  b ala n d d a  turibdi.  S toln in g  oM chamlari  1  x 2  m .  S tolning 
qaysi  n u q ta la rid a   yo ritilg an lik   eng  k a tta ,  qaysi  n u q ta la rid a  
en g   kichik?  S h u   n u q talard ag i  yoritilg an lik n i  an iq lan g .
1049.  Q ay tg an   va  tu sh ay o tg an   n u rla r  orasidagi  b u rc h a k  
70° ga te n g  boMishi  u c h u n  yassi  k o ‘zguga  n u r q an d ay  b u rc h ak  
ostid a tu sh ish i  lozim ?
1050.  G o riz o n ta l jo y lash g an   q o g ‘oz varaqMda  hosil  q ilin ­
g an m agnit m ay d o n  m anzarasini sinfdagi o ‘quvchilarga vertikal 
tekislikda ko‘rsatish  uchun yassi ko‘zguni q anday q o ‘yish kerak?
1051.  A g ar yassi  k o ‘zgu ni  n u rn in g   qay tish i  ro ‘y  b eray o t- 
g an   n u q ta   orq ali  oMiuvchi  o ‘q  atro fid a  va  n u rla r jo y lash g an  
tekislikka  p e rp e n d ik u la r tekislik atro fid a   ф b u rc h a k k a  b ursak, 
q ay tay o tg an   va  tu sh ay o tg an   n u rla r o ra sid a b u rc h a k   q an c h ag a 
o rta d i?
1052.  0 ‘z a ro   p e ф e n d ik u la r jo y lash g an   ikkita  A O v a   O B 
k o ‘zgu  ch izin g ;  y an a  O B  k o ‘zguga  tu sh ay o tg an   CD  n u rn i  va 
b u   n u rn in g   keyingi  yoM larining  y o ‘n alishlari  D E   va  E F   ni 
h a m   chizin g .  C D   n u r  h a r  q a n d a y   b u rc h a k   o stid a  tu sh g an d a 
h a m   E F  xwxx  CD  n u rg a  parallel  boMishini  isbotlang.
1053.  Q a n d ay  qilib  ikkita yassi  k o ‘zgu y o rd a m id a  p a n a d a  
tu rib   k u za tish   o lib   b o rish   m u m k in ?   Iloji  boMsa,  sh u n d a y  
asbob  (k o ‘zguli  p erisk o p )  yasang.
147

---

D
Л
А
С
ус
в
137-  rasm
138-  rasm .
139-  rasm
1054.  137-  rasm da avtobus ch izm a d a tasvirlangan. A  n u q ­
ta d a   h ay d o v c h i,  С   n u q ta d a   y o ‘lo v c h ila r  av to b u sg a  kirishi 
u c h u n   eshik  bor.  В  n u q ta   o rq a li  v ertikal  o ‘q  o ‘ta d i.  Bu  o ‘q 
a tro fid a   D E  yassi  k o ‘zgu  ay lan a  oladi.  H a y d o v ch i  avtobusga 
c h iq a y o tg a n   yoM ovchilam i  k o ‘ra  olishi  u c h u n   D E   k o ‘zguni 
q an d a y  joylashtirishi lozimligini yasash (chizish) yo‘li bilan toping.
1055. Q irg‘o q d a turgan o d a m  tekis suv yuzida Q uyoshning 
tasvirini  k o ‘rib  tu rib d i.  O d a m   k o ‘ld an   y iro q lash g an   sari  bu 
tasvir qanday  ko‘chadi?  Quyosh  nurlarini  parallel  deb  hisoblang.
1056.  O ldingi  m asalan in g   s h a rtid a n   fo y d a la n ib ,  q u y o sh ­
n in g   suvdagi  tasviri  q irg ‘o q q a   80  sm   ga  yaqin lash ish i  u c h u n  
o d a m   q a n c h a   o g ‘ishi  (k o ‘z  sath in i  p asaytirishi)  lozim   e k a n - 
ligini  top in g .  Q u y o sh n in g  g o riz o n td a n   balan d lig i  25°.
1057.  O d a m  v ertikal  osilgan  k o ‘zguga q a ra m o q d a .  O dam  
k o ‘z g u d a n   u z o q la s h g a n i  sari  u n in g   ta n a s in in g   k o ‘z g u d a 
k o ‘rinadigan q ism in in g  kattaligi  o ‘zgarad im i? Jav o b n i  ch izm a 
ch iz ib   tu sh u n tirin g  va tajrib ad a tek sh irib   k o bring.
1058.  O d am  devorga biroz qiyalatib osib qo'yilgan ko ‘zguga 
q aram o q d a (138-  rasm ).  O dam ning ko‘zgudagi tasvirini chizing. 
O d a m   o ‘z  ta n a sin in g   q an d a y   qism in i  k o ‘radi?  T asvirni  c h i- 
zayotganda o d am n i A B   kesm a k o ‘rinishida tasvirlash m um kin. 
B u n d a k o ‘zni  С  n u q tag a joylash tirin g .