А. Отакузиев, Н. П. Исмоилов, Ф. М. Мирзаев



Download 14,03 Mb.
Pdf ko'rish
bet101/198
Sana23.02.2022
Hajmi14,03 Mb.
#129746
1   ...   97   98   99   100   101   102   103   104   ...   198
Bog'liq
Noorganik materiallar kimyoviy texnologiyasi (A.Ismatov va b.)

1. Тампонаж портландцементлар
Хозирги кунда юзлаб ва минглаб нефть \ам да газ кудук- 
лари кавланмокда. Купинча бу кудукдарнинг чукурлиги бир 
неча минг метрга етади. Кудукни ураб олган айланасимон 
буш лик деворларининг баъзи кисми сув катлами ёки буш 
говакли жинслар, ^атто горлардан иборат булади. Бу эса 
нефть ва газ ишлаб чикариш ни кийинлаш тиради. Чунки 
газ ва нефть шу говак ва 
Fop 
оркали катта масофаларга 
ёйилиб кетиши мумкин. Ш унинг учун бу бушлик, яъни 
Кувур оркаси билан кудук ички деворлари уртаси сув ва 
газ утказмайдиган масса билан тулдирилади, яъни там- 
понланади. Ш унинг учун \а р бир газ нефть кудукдарини 
разведка, эксплуатация ^амда капитал таъмирлаш да порт­
ландцемент турларидан бири тампонаж цементлари и ш ­
латилади.
Бу кудукдарни цементлаш дан максад сувли ёки бошка 
нефть ва газ катламларидан асосий ма^сулотни ажратиб 
олишдир. М ураккаб бургулаш жараёнида цементлаш и ш ­
лари жуда масъулиятли вазифадир. Сифатли утказилган 
цементлаш иш лари купинча кудукдар эксплуатациясини 
яхшилайди.
Хисобланган чукурликка туширилган ва тегишлича осиб 
куйилган пулат кувурлар колоннаси оркали цем ентлаш ­
дан олдин кудукдарни ювиш учун суюк лой аталаси ю бо­
рилади. Кудук ювиб булингандан сунг колоннага усти шиша 
пластинка билан копланган, марказида теш иги булган 
пастки тикин туширилади. Тикин кувур деворларига зич 
такал ган х,олда жойлашади.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Сунгра колоннага туш ирилган тикин устига тезлик 
билан цементловчи агрегатлар ёрдамида олдиндан \и со б - 
ланган хджмда цемент кориш маси юборилади ва у ерга 
ю кориги берк (теш иксиз) тикин туш ирилади. Н и \о я т, 
юкориги берк тикин устига катта босим остида лойнинг 
суюк аталаси юборилади. Натижада пастки ва юкориги 
тикинлар орасида колган суюк цемент кориш маси пастга 
караб хдракат кила бошлайди. Пастки тикин обсадкали 
(муста^камловчи кувур тизими) кувурларда олдиндан урна­
тилган тиралиш хдлкасига бориб етганда бир оз босим 
ортади ва пастки тикин шишаси эзилиб синади, х,осил 
булган теш ик оркали цемент кориш маси забой ва кувур 
оркасидаги \алкасим он бушликка утаётганда бургулашдан 
Колган лой навбатида сидирилиб сурилиб буш ликка утиб 
кетади.
Ю кориги тикин пастки тикин устига тушганда суюк 
лой аталасини бериш тухтатилади, буни 
КУДУК 
олдига урна­
тилган монометрдаги босимнинг кескин ортиш идан билса 
булади. Кувур оркасидаги бушликка утаётган цемент кориш,- 
масининг кутарилиши маълум тезлик (камида 1,5 м /с) би­
лан котиши керак. Бунинг ахамияти каттадир. Бу эса 
КУДУК 
деворларини лой пустлогидан яхшилаб тозалаш ва чидам- 
лирок цемент \алкасини хрсил кил ишни таъминлайди.
Цементлаш даврида цемент кориш м асининг \аж м и ва 
колоннага итариб юбориладиган сую кдик микдори ан и к 
кузатилиб турилади. Цемент экзотерм ияси бу босим нинг 
усишига сабаб булади.
Цемент кориш м асининг кувур оркасидаги бушликда 
канчалик кутарилгани аникдангач, цемент бутунлай котиб 
колиши учун кудук тахминан 18, баъзан 48 соат давомида 
тинч колдирилади. Кудук деворлари ва обсадка кувурнинг 
ташки диаметри уртасидаги цемент коришмаси билан тулди- 
рилган оралик тахминан 15—50 м га тенг. Цемент кориш ­
масининг белгиланган котиш даври тугаши билан обсадка 
колоннасининг герметиклиги синалади. Бу \олд а босимни 
х,ар 30 минутда 0,5 М Па гача камайтириш га рухсат этилади. 
Бу ишлар тугагандан сунг ва цемент зарур мустах,камликка 
эга булгач ма^сулотларнинг нефть ва газ катлами очилади. 
Тешик очиш забойдаги цементгошни яна бургулаш ёки уриб 
тушириш оркали амалга оширилади. Бу тешикдан кудук ичи­
га нефть ёки газ отилиб чика бошлайди.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Кувур деворлари ва унга ёндаш ган цементтош порохли 
ёки торпеда перфоратор ёрдамида тешилади. П ерфорация 
натижасида цементтошда теш ик хрсил булади, бу теш ик 
оркали коллонага нефть (ёки газ) катлами босимидан паст 
босимда, кудукдаги суюкдик юзаси пасайгандан сунг нефть 
(ёки газ) кира бошлайди.
Кудукдардаги там понаж цем ентларнинг махсус ш а- 
роитлардаги хизмати нимадан иборатлигини куриб ута- 
миз. Кудукни куриш ва унинг хрлатини аник, текш ириб 
туриш бутунлай мумкин эмас. Нефть ва газ кудукдари- 
нинг чукурлиги ортиб бориш и билан уларда температура 
ва босим хдм орта бош лайди. Бу эса албатта, цементтош
жараёнига ва \о с и л буладиган цем енттош нинг сиф атига 
таъсир курсатади. Сув, газ ва нефтлар си ки ш и н и н г орти- 
ши \ам кудукдардаги босим ни орттириш га хдракат ки ла­
ди. Бу эса юк,ори температурада цемент кори ш м аси н и н г 
тиш лаш иш муддати ва цем енттош нинг ш аклланиш ига 
таъсир килади.
Кудукдардаги цем енттош нинг котиш ш ароити жуда 
мураккаб. Ж инс катламлари турли говак, ёрик ва ковак- 
ликка эга.
Синаш вактида ювадиган суюкдик устуни \о си л к а л ­
ган ортикча гидростатик босим катлам ж инсларида таби­
ий ёрикдарни купайтириш и ва кудукдарни цементлайди- 
ган лойни, сунгра цемент кориш масини йуколиб кети- 
шига сабаб булиши мумкин. Катламларнинг гидравлик 
узилиши деб аталадиган \олатлари \ам булиб катлам сув- 
ларининг юкори дан пастки бошка сув горизонтларига окиб 
утиши кузатилади. Купинча говакли катлам ж инсларининг 
сувни ютиб олиш хусусияти туфайли цемент кориш м аси­
нинг сувсизланиш и содир булади.
Бир канча конларнинг катлам сувлари турли тузлар- 
нинг юкори концентрациясига эга. Мисол учун У збекис­
тан, Туркманистон ва Волга буйи районлари конларининг 
Катлам сувларида хлоркальцийли, хлормагнийли, сульфат- 
натрийли, ш унингдек, сульфатли тузлар учрайди. Бу туз- 
лар айникса юкори босим ва температура ш ароитида се- 
зиларли даражада цементтошни емириши мумкин. Бунинг 
устига цемент хдлкасининг сув утказувчанлигини х,ам на- 
зарга олиш керак. Газ кудукдарининг ишлаш шароитлари 
яна х,ам мураккаб. чунки цементлаш ишлари тугагандан
www.ziyouz.com kutubxonasi


сунг катламдан кудук, ичига караб газ диф ф узияланиш и, 
яъни газнинг отилиб чикиш и ва ф онтанланиш и мумкин. 
Кувур оркасидаги буш ликка итарилиб ва сурилиб кираёт- 
ган цемент кориш масига лой аталаси аралаш са бу \о л ат 
цементтош нинг котишига салбий таъсир курсатади.
Кудукдаги цементтош м уста\кам ли ги га перф орация 
жараёни салбий таъсир курсатиб, унинг м уста\кам лигин и 
куп факторларга ва айникса, перфорация турига боглик 
\олда камайтиради. П ортландцемент кориш м аси ёрдам и­
да нефть катламларини сувли катламлардан ажратиб ту­
риш учун обсадка кувурларини м уста\кам лаш буйича б и ­
ринчи тажрибалар 1907—1908 йилларда утказилган булиб, 
улар чукур булмаган кудукларда ижобий натижа берди. У 
вактдаги портландцемент нисбатан секин тиш ланиш муд­
дати, паст м уста\кам лик ва дагал туйилиш и каби хосса­
лари билан характерланар эди. Ш унинг учун цементтош 
керакли м уста^кам ликни туплаб олгунча кутиш зарур 
булган. Ш унинг учун цементнинг котиш ж араёнларини 
тезлатиш зарурати тугилади. Бунга эса цементни майдалаб 
туйиш х,исобига эриш илар эди, чунки керакли кимёвий 
ва м инералогик таркибли цементни \о с и л килиш учун 
зарур маълумот берувчи богловчи м атериаллар кимёси 
тугрисидаги фан \а л и  унчалик ривож ланмаган эди. Куп 
йиллик илмий-тадкикот ишлари ва нефть конларини эк с­
плуатация килишда тупланган тажрибалар сифатли цемент 
олиш зарур булган энг мух,им талабларни аниклаш га им ­
кон берди. Улар, асосан куйидагилардан иборат:
кувур коллонасига цемент кориш м асини тезлик билан 
босим остида \айдаб киргизиш учун, у етарли даражада 
окувчан булиши ва кувур оркасидаги буш ликка итарилиб 
утиши керак. Цементлаш ишларида кориш м а уз окувчан- 
лигини маълум вактгача йукотмай туриш и лозим. Бунга 
сув ва цемент нисбатини 0,4—0,5 га тенглаш тирганда эри- 
шилади. Кудук температураси га караб ц ем ентнинг тиш ла­
шиш муддатлари узгартирилиб туради.
Тампонаж цементлари биринчи икки сутка давомида 
керакли котиш м уста\кам лигига эриш иш и керак. К,иска 
вакт ичида цемент коришмаси эришган м уста\кам лик кудук 
стволидаги колоннани маркам бириктириб, кайта бургу- 
лаш \ам д а перфорация даврида ва сингдирувчан ж инс- 
лардан баркарор равишда х,имоя ки линиш ни таъминлаш и
www.ziyouz.com kutubxonasi


лозим. Санаб утилган барча талабларни каноатлантириш
учун цементтош нинг сикилиш га нисбатан м уста\кам ли- 
гини канчага тенг булиши кераклиги мураккаб масаладир. 
М уста\камлик киймати 2—3 га тенг захира коэф ф ициенти 
билан бирга камида 3,5 М Па булиши керак деб тахмин 
килинади.
Цемент кори ш м аси н и н г ковуш кокдиги жуда м у\им
курсаткич булиб, цементнинг окувчанлигини характерлай- 
ди. Бу курсаткич цементдан яхши окувчан коришма олиш ­
ни ва маълум чукурликдаги тегишли температура ва бо­
симда кориш мани кувурга юборишга \ам да кувур оркаси­
даги буш ликка итариб киритиш га имкон берадиган вакт 
ичида кузгалувчан ва окувчан булиб туриш ини таъмин- 
лаш керак. Кудукка цемент кориш маси юборилгач, киска 
вакт ичида, у тегишли муста^камликка эриш иш ва шу 
кудукда уни узок вакт давомида сакдаб колиш керак.
Цементтош агрессив катлам сувларига нисбатан тургун 
булиши ва м а\сулдор нефть катламларини катлам сувла- 
ридан \ам д а куп микдордаги турли тузлар, купинча эса 
олтингугурт водороди бор емирувчи сую кликларнинг об­
садка колоннасига сингиб кириш идан сакдаш ни таъмин- 
ловчи, яъни сув сингдирмайдиган булиши керак. Дастлаб­
ки котиш даврида цемент-тош етарлича пластик булиши 
керак. Чунки кудукдарни перфорация килаётганда унда 
ёриклар \оси л булмаслиги ва шу билан бирга, юкори тем ­
пература ва босим шароитида узок вактга чидаши лозим.
Цемент кориш м асининг сув берувчанлигини, албатта 
эътиборга олиш керак. Чунки цемент коришмасидан кудук- 
да учрайдиган ш имувчан ж инс катлам ларининг сувни 
шимиб олиш хавфи бор. Бу эса сув-цемент нисбатини сези- 
ларли даражада пасайтириб юборади, цементнинг ковуш- 
коклиги ва тиш лаш иш муддатларига таъсир курсатади. 
Бундан таш кари, айникса, газ кудукларида цемент-тош - 
нинг газ утказувчанлиги мух,им ахамиятга эга.
Цементнинг турли шароитларда ишлатилиши унга куйи­
ладиган талабларнинг х,аммасига тула жавоб бера олмайди. 
Цемент саноатида, асосан икки хил там понаж цемент 
ишлаб чикарилади. Унинг бир тури «совук» кудукларга, 
иккинчи тури эса «иссик» кудукдар учун мулжалланган. 
Булардан таш кари, бош ка махсус тампонаж цементлар 
ишлаб чикариш усуллари \ам узлаштирилмокда.
www.ziyouz.com kutubxonasi


«Совук,» ва «иссик» 

Download 14,03 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   97   98   99   100   101   102   103   104   ...   198




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish