A. N. Valiyev, B. R. Haqberdiyev, N. X. Gulomova, Z. A. Boboyeva

Ш
Ш
Г \
6.37-rasm
133

---

Katta bo‘lmagan kuchlami uzatish uchun segment (GOST 24071-80) 
shponkalar ishlatiladi (6.38-rasm). Barcha shponkalaming o ‘lchamlari 
standartda belgilangan.
^ £ g m
CXiS
*
h i= 0 .8 h
6.38-rasm
Texnikada ponasimon (GOST 24068-80) shponkalar kamroq uchraydi, 
ular yordamidagi birikmalar qo‘zg‘almas bo‘ladi. Ponasimon shponkaning 
qiyaligi 1:100 qiyalikka teng boTadi va ular to‘rt xil ko‘rinishda bajariladi 
(6.39-rasm).
c / V
yoki r
t-bajarUishi
±ьт  
■
/
З-ЬфгйвЫ
3-bajarilishi
±l*H>
У
i .
_ 
i
1
1 *
||
Г
» 
1
i
1
1
1
S'
-CJ
-----------------
R/b/2l\
6.39-rasm
2-bajarilishdagi 6=10 mm, 
h
= 8 mm, /=60 mm bo‘lgan shponkaning 
shartli belgilanishiga misol: 
Shponka 2—10'8'60.
GOST 24068-80 da
134

---

shponka o ‘yig‘i va vtulkadagi shponka ariqchasining o ‘lchamlari va 
yuzalarining g‘adir-budurligi, parallellik qo‘yimi ko‘rsatilgan (6.40-rasm). 
Shponka o ‘yig‘ining uzunligi 
1=1+
0,5...1,0 mm, 
d<30
mm bo‘lganda, 
k=3...5
mm, 
d>30
mm bo‘lganda 
k = 5 ..J
mm olinadi.
Tirsakli vallarda bir nechta shponka pazlari boMadigan bo‘lsa, ular 
turli o‘zaro parallel boim agan tekisliklarda joylashtiriladi.
Chekli chetga chiqish o ‘lchamlari val nominal diametridan keyin 
qo‘yiladi.
Shponkali birikmalarda vallar tishli g ‘ildirak yoki boshqa detallaming 
vtulkalariga nisbatan tanlanadi, shponkalar esa vallarga nisbatan olinadi. 
Shuning uchun oldin g‘ildirak teshigiga val va shponka qo‘shib chiziladi. 
Barcha shponkali birikmalaming chizilishi bir xil bo‘ladi.
Shlitsali birikm alar. Mashinasozlikda tishli birikmalar keng ishla­
tiladi. Tishli birikmalarda tishlar soni ko‘p bo‘lganligi uchun, shponkali 
birikmalarga nisbatan katta kuchga ega bo‘lgan aylanma harakatlami 
uzatish mumkin.
Shlitsali birikmalar mustahkam bo‘lib, yaxshi markazlanadi va o ‘q 
bo‘yicha osongina siljiydi. Tishlar soni, asosan, birikmaga tushadigan 
kuchlanish va ulaming ish sharoitiga qarab aniqlanadi.
Mashinasozlikda to ‘g ‘ri yonli (GOST 1139-80), evolventasimon 
(GOST 6033-80), uchburchak (standartlashtirilmagan) profilli tishli 
birikmalar eng ko‘p tarqalgan. Shlitsali valga nisbatan vtulka teshigini 
markazlashtirish bo‘yicha shlitsali birikma quyidagicha:
1. Shlitsalami tashqi diametri 
D
bo‘yicha markazlashtiriladi, shunda 
ichki 
d
diametr bo‘yicha radial tirqish hosil bo‘ladi (6.41-rasm, 
a).
2. Shlitsalar ichki diametri bo‘yicha markazlashtiriladi, shunda tashqi 
diametr bo‘yicha radial tirqish hosil bo‘ladi (6.41-rasm, 
b).
6.40-rasm
135

---

3. Tishlaming yon tomonlari 
b
bo‘yicha markazlashtiriladi, shuuda 
ikkala 
D v a d
bo‘yicha radial tirqish hosil bo iad i (6.41-rasm, c).
b)
6.41-rasm
Markazlashtirish deganda, tishlar yuzasining chuqurchalar yuzasiga 
to ‘la tegib turishi tushuniladi. Tishli birikmalarni markazlashtirish 
konstruktiv va texnologik jarayonlami hamda tatbiq qilinadigan sharoitni 
hisobga olgan holda tanlanadi.
Tishli birikmalardagi shlitsali vtulka va vallarning kesimlari va 
turlari ulami markazlashtirish usullariga bog‘liq (6.42-rasm) b o ‘lib, 
markazlashtirish ichki diametri