A n V a r c h o r iy e V

narsalarning m o h iy a ti ham X u d oga borib taq aladi, y a ’ni o la m ­
dagi barcha narsalar, h odisalar, voqealar X u d o b ilan b og'liq .
B unday h o la t o la m n in g birligidan dalolat beradi. X u d o n i faqat
qaram a-qarshiliklar birligidan iborat d eb qarash, u n in g shaxs
sifatidagi b un yod korlik , yaratuvchilik funksiyalarining ah a m iy a­
tin i pasaytiradi. C h ek -ch eg a ra siz X u d o n i ch egarasi, oxiri b or
o la m bilan yaqinlashtiradi. O xir-oq ibatda k rayesion izm prinsi p la -
ridan ch ek in ish g a o lib keladi.
K uzanskiyning yuqorida b iz eslatib o ‘tgan fikr-m ulohazalaridan
ko'rinib turibdiki, u n in g a sosiy e ’tibori, o la m va X u d o m u n o -
sabatlarini tushuntirib berishga qaratilgan. O lam va X u d o m u n o -
sabatlarini tushuntirib berishda K uzanskiy teotsen trik p ozitsiy ad a
turgani rost. L ekin unda o'rta asr katolik ilo h iy o tid a n m u tlaq o
farq q ilu vch i elem en tla r va tend en siyalar b orligin i e ’tir o f e t -
m aslik o 'ta n o d o n lik b o'lu r edi.
X u d o va o la m m unosabatlari haqidagi fik r-m u loh azalarin i
d avom ettirgan R en essan s davrining buyuk m utafakkiri N ik o la y
K uzanskiy X u d o b orlig'i olam d agi butun m avjudotlar ich id a
en g buyugidir, ch u n k i X u d o bisoti ch ek lanm agan im k oniyatlari
m avjud b o 'lg a n m u tla q y a x litlik , y a g o n a b irlik d ir, 
d e y d i.
S h u n in gd ek , X u d o o 'z id a olam d agi barcha narsalarning rang-
barang xususiyatlarini m ujassam lashtiradi. B un d ay h o la t o la m ­
n in g X u d od an kelib ch iq q an ligid an dalolat beradi. O 'z n avba­
tida, X u d o d a g i ch ek la n g a n lik ch ek la n m a g a n lik n i, m a vh u m lik
murakkablikni yuzaga chiqaradi. Bunday aloqadorlik zanjiri abadiy