A n V a r c h o r iy e V

logiyaga qarshi fikr-m ulohazalar» asarida, in so n ruhi sh un d ay
m o'jizaki, u h atto osm on d an ham balandroqqa ko'tariladi. Yerda
undan b osh q a buyukroq zot y o ‘q. Insonda esa u n in g a q l-z a k o -
vatidan va jo n id a n azizroq, ulug'roq qudrat y o ‘q.
In so n ruhi m o ‘jizasin i u n in g erkinligi, u n in g in o n -ix tiy o r i
o ‘z q o 'lid a b o 'lish i b elgilaydi. P ik on in g tu sh u n tirish ich a , ushbu
m o'jiza n in g qudrati X u d o n in g karom atiga b og'liq . A m m o in son
erkinligi o 'zb o sh im c h a lik em as. U X udoga b o 'y su n m o g 'i darkor.
C hunki X u d o inson n i yaratib, unga «hayotning tu rli-tu m a n kur-
taklarini o 'm a td i va urug'larini sepdi». X u d o to m o n id a n ato
qilingan bunday n e ’m atlam i hazm qilish inson n ing o'zig a bog'liq.
A n a sh u jarayon d a in so n yer yuzasidagi pastkashliklarning en g
oxirgi n uq tasigach a tu b an lash ish i, h atto hayvon darajasiga tu sh -
ishi h am , farishtalar darajasidagi axloq iy yuksalishga k o'tarilish i
h am m u m k in , deydi Piko.
P ik o n in g o la m b orlig'i va b iriigi, X u d o b ilan o la m o r a s i­
dagi o 'za ro aloqad orlik haqidagi qarashlari «G eptapll», «M avjud-
lik va b irlik», «A strologiyaga qarshi fik r-m u lo h a za la r» n o m li
asarlarida b a y o n etilg a n . C h u n o n c h i, X u d o b ilan o la m o r a si­
dagi 
m u n o sa b a tla r to 'g 'r is id a fik r yu ritga n
P ik o s x o la s tik
a n ’an alar d oirasid an ch iq m a g a n h o ld a e ’tir o f e ta d ik i, X u d o
faqat o 'z i u ch u n yash ayd i, u n in g erki o 'z in in g q o 'lid a , 
u
o 'z ig a o 'z i h u k m ro n shaxs. O 'z navbatid a, M ira n d o la b a ’zi
panteistik g 'o y a la m i ham bayon qiladi. C h u n o n ch i, X u d o olam ga