A. N. Samadov, O. S. Jumanov

Avtomatlashtirish  va  qo‗ng‗iroq  chalish  asboblari.  Uy  ishlarini 
avtomatlashtirish  uchun  turli  dasturli  moslamalar,  taymer  va  chiroqlar 
marjonini  o„chirib-yoqib  turuvchi  moslamalar  mavjud.  Dasturli 
moslamalar  elektr  kontaktli  soatdan  iborat  bo„lib,  avtomat  kir  yuvish 
mashinalarida  ishlatiladi.  Taymerlar  (ingl.  vaqt  belgilash)  ham  elektr 
kontaktli  soatga  asoslangan  bo„lib,  kir  yuvish  mashinasini,  isitkich 
asboblarini,  radiopriyomnik  va  televizorlarni  belgilangan  vaqtdan  keyin 
o„girib  qo„yuvchi  moslama  induktiv  g„altak  va  kondensatordan  iborat. 
Bunda  vaqti-vaqti  bilan  elektr  energiyasi  kondensatorning  elektr 
maydonidan  g„altak  magnit  maydoniga  o„tib  va  orqaga  qaytib  turishi 

---

222 
 
natijasida tokning tebranishi vujudga keladi. 
Qo„ng„iroq  chalish  asboblariga  elektr  qo„ng„iroqlar  va  zummerlar 
(qo„riqchilar) kiradi. Qo„ng„iroqlar uch xil tuzilishda ishlab chiqariladi: 1. 
Oddiy  qo‗ng‗iroq.  3  o„zakli  elektr  magnitdan  iborat  bo„lib,  tugmachasi 
bosilganda ikkilamchi cho„lg„amda birlamchi cho„ig„am orqali o„tayotgan 
o„zgaruvchan  tok  ta‟sirida  past  kuchlanishdagi  tok  hosil  bo„ladi. 
Cho„lg„amlardan  o„tayotgan  o„zgaruvchan  tok  ta‟sirida  o„rta  o„zakda 
o„zgaruvchan raagnit maydoni hosil bo„lib, u o„zakka ulangan tayoqchani 
tebratgani  sababJi  uchidagi  sharik  kosachaga  urilib  turadi.  2.  «Bim-bom» 
qo‗ng‗irog‗i pasaytiruvchi transformator va uning ikkilamchi cho„lg„amiga 
ketma-ket  ulangan  induktiv  g„altakdan  iborat.  Tugmacha  bosilganda 
g„altak  o„zagi  pastga  va  tepaga  qarab  harakatga  kelib,  u  yerdagi 
tunukachalarga  uriladi.  3.  Xushohang  qo‗ng‗iroq  dvigatel,  nayzali  silindr 
va tunukalardan tashkil topgan. Silindr aylanayotganda uning nayzachalari 
tunukachalarni  birma-bir  chertishi  natijasida  muayyan  ohang  paydo 
bo„ladi. 
Elektr  zummer  batareyka,  simob  viklyuchatcli  va  qo„ng„iroqdan 
iborat  bo„lib,  qo„riqlanayotgan  buyum  siljiganda  viklyuchatel  zanjirni 
ulaydi va natijada qo„ng„iroq ishlay boshlaydi.