A. N. Norchayev, T. B. Sadikov, M. Z. Nurfayziyeva mintaqaviy turizm

9.2. O‘zbekistonning rekreatsiya resurslariga boy mintaqalari

Aholining salomatligi va atrof-muhit sifati o‘rtasida bevosita va bilvosita aloqalar mavjud. Masalan, Jahon sog‘liqni saqlash tashilotining ma’lumotlariga ko‘ra, axoli salomatligi 50-50 % ularning iqtisodiy ta’minoti va yashash tarzi, 18-20

• 
  atrof muhitning holatiga, 20-30 % tibbiiy xizmat darajasiga bog‘liq bo‘ladi. Xavoning ifloslanishi aholi salomatligining 43-45 % yomonlashuviga sabab bo‘ladi. Zamonaviy gigiena fani atrof-muhitning ifloslanishi aholi kasallanishining o‘rtacha darajasi 20 %ga oshishini aniqlagan. Bunday vaziyatda rekreatsiya faoliyati ijtimoiy ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatishning muhim tarmog‘iga aylangan bo‘lib, u aholining ishdan bo‘sh vaqtidan foydalanishni yaxshilashga va dam olishini tashkil etishga xizmat qiladi. Rekreatsiya inson tamonidan yuqori baholanadigan va ijtimoiy natija beradigan keng yo‘nalishni qamrab oladi. Unda dam olish va sog‘lomlashtirish, bilish va ijod, odamlar va tabiat bilan tanishish, ta’lim va tarbiyani takomillashtirish va boshqalar birgalikda o‘z ifodasini topadi. Bunday ehtiyojlarni qondirish, sog‘lomlashtirish, umrni o‘zaytirish, insonning jismoniy va ma’naviy darajasini
  

55
oshirish, shaxsni barkomallashtirish, bilim va malakalarni oshirish va boshqa qator ijtimoiy natijalarga erishishga imkon beradi. Tabiiy omillarga asoslangan rekreatsiya faoliyati (turizm )shahar va qishloq aholisi orasida keng tarqalgan kasalliklarning ommaviy profilaktik vositasi hisoblanadi. U faqatgina ish qobiliyatini tiklashni va mehnat unumdorligini oshirishnigina ta’minlab qolmay, balki 20-50 %ga yurak-tomir, asab, nafas olish, oshqozon, suyak kasalliklari patologiyasi paydo bo‘lishining oldini olishni ta’minlaydi.

O‘zbekiston tabiati rang – barang bo‘lib, yilning issiq vaqtlaridan tashqari, qish va kuz fasllarida ham dam olishni tashkil etishni imkoniyati mavjud. Misol uchun tog‘li hududlarda qishki sport – dam olishni amalga oshirish mumkin. Toshkent viloyatida joylashgan Chimyon sport – dam olish majmuasi kata imkoniyatlarga ega. Xuddi shunday majmualarni Qashqadaryo, Surxondaryo viloyatlari tog‘li mintaqalarida ham tashkil etish mumkin. Sog‘likni tiklash manbasi hisoblangan mineral suv va balchiqlar soni mamlakatimizda 200 dan ortadi. Bu er osti suvlari kimyoviy tarkibi, tibbiy – biologik va boshqa xususiyatlariga ko‘ra bir – biridan farq qiladi. SHuning uchun bu joylarda turli shifoxonalar, sanatoriy – kurortlar va boshqa sog‘lomlashtirish muassasalar qurish mumkin.

Qashqadaryo, Surxondaryo, Zarafshon, Sangzor, Ohangaron va boshqa bir qancha daryolarga oqib tushuvchi tog‘ soyliklari rekreatsiya resurslariga boy bo‘lib, bu mintaqalarda dam olish oromgohlarini tashkil etish ko‘paysa, birinchidan, aholini salomatligi yaxshilanadi, ikkinchidan, shu joy aholisi ish bilan ta’minlanib, iqtisodiy daromat oshadi.

Demak, tabiat qo‘ynilarida dam olish va sog‘lomlashtirish muassasalarini qurishning ahamiyati yuqori ekan, lekin masalaning boshqa tomoni ham bor. YA’ni dam olishning ham o‘ziga yarasha mezonlari mavjudki, ularni tuliq hisobga olish rekreatsiya resurslaridan samarali foydalanishga olib keladi. Bu mezonlarga mavjud resurslardan rekreatsiya faoliyatida foydalanishning ekologik xususiyatlari kiradi.

Rekreatsiya faoliyati (dam olish, sog‘lomlashtirish) ma’lum hududda amalga oshiriladi. Mazkur hudud hordiq chiqarishga kelganlarni ekologik nuqtai nazardan sig‘dira oladimi yoki yo‘q, bu ekologik sig‘im mezoni bilan aniqlanadi. Ekologik

56
sig‘im bu, dam oluvchilar mitqdori mazkur ekologik maydonga to‘g‘ri kelishini ko‘rsatuvchi o‘rtacha me’yor hisoblanadi. Bu borada ma’lum andoza va me’yoriy ko‘rsatgichlar ishlab chiqilgan. Bunga quyidagi jadvalni misol keltirish mumkin.