A. N. Aripov, G’. R. Abdullayev, O. N. Imomov

 
Nazorat savollari. 
1. Yong’inga tarif bering. 
2. Ishlab chiqarishning yong’in bo’yicha tasnifi. 
3. Yonishning fizik-kimyoviy asoslarini tushintiring? 
4. Yonish fazalari va portlash chegaralarini xarakterlang?  
5. Yong’inga qarshi kurash choralarini ga’irib bering? 
 

---

 
 
18 
YONG’INDA HARAKATLANISH TARTIBI VA O’T O’CHIRISH 
MODDA VA VOSITALARI 
 
1.
 
Yong’in profilaktikasi va unda harakatlanish 
 
Yong’inlar  xalq  xo’jaligiga  katta  moddiy  zarar  keltiradi.  Yong’in  bir  necha 
minut  yoki  soat  ichida  juda  katta  miqdordagi  xalq  boyliklarini  yondirib,  kulga 
aylantiradi.  Yong’in  vaqtida  ajralib  chiqadigan  tutun,  karbonat  angidrid  va  boshqa 
zararli hid va gazlar ko’p miqdorda atmosferaga ko’tarilib, nafas olish uchun zarur 
bo’lgan  havoning  tarkibini  buzadi.  Bundan  tashqari,  yong’indan  tufayli  ko’plab 
kishilar  jarohatlanadi  va  hatto  o’lim  holatlari  ham  kuzatilishi  mumkin.  Bularning 
hammasi, yong’inga qarshi kurash tadbirlarini, bu vaqtda paydo bo’ladigan ishlarni 
xavfsiz bajarish usullari va mehnat muhofazasi bilan birgalikda o’rganishga majbur 
qiladi. 
Hozirgi  paytda  sanoat  korxonalarida  yonish  xavfining  kamayishi  borasida 
birmuncha  ishlar  amalga  oshirilgan,  yong’in  chiqish  xavfi  kamaytirilgan  va 
butunlay  xavfsiz  ishlaydigan  elektr  uskunalari  qo’llanilmoqda.  Sanoat  korxonalari 
bino va inshootlari tarkibidan yonuvchi qurilish materiallarini siqib chiqarilmokda. 
O’t  o’chirishning  mexanizatsiyalashgan  va  avtomatlashgan  sistemalari  tobora 
kengroq qo’llanilmoqda. 
Lekin, yong’in chiqishining oldini olishda, o’t o’chirishda asosiy  mashuliyat 
kishilar  zimmasiga  tushishini  va  ularning  yong’inni  o’chirish  texnikasining  barcha 
talablarini  to’liq  bajarilishiga  bog’liq  ekanligini  unutmasligimiz  kerak.  Sanoat 
korxonalarida  bu  tadbirlar  tartibli  ravishda,  yong’in  texnikasi  haqidagi  nizom, 
yong’in xavfsizligi qoidalari,  yo’riqnoma  va boshqa  xujjatlar  asosida  olib borilishi 
kerak. 
Respublikamizning  harbir  fuqarosi  jamoat  va  davlat  mulkini  ko’z 
qorachig’iday  saqlashi  va  asrab  avaylashi,  uni  boyitishi  haqida  qayg’urishi  kerak. 
SHuning  uchun  sanoat  korxonalarida  yong’inning  oldini  olish  va  o’t  o’chirish 
tadbirlari  keng  jamoatchilikka  suyangan  holda,  tsexlardagi  har  bu  ishchining 
ishtirokida olib boriladi. 
Yong’in  muhofazasini  tashkil  qilish  kasbiy  va  ixtiyoriy  turlarga  bo’linadi. 
Kasbiy  yong’in  muhofazasi  o’z  navbatida,  harbiylashtirilgan  (yirik  shahar  va 
muhim  obektlarga  xizmat  ko’rsatadi),  harbiylashtirilmagan  (tuman  markazlari  va 
yirik  sanoat  obektlariga  xizmat  ko’rsatadi)  va  tarmoq  (ayrim  birlashma  va 
korxonalarga  xizmat  ko’rsatadi)  turlariga  bo’linadi.  Yirik  sanoat  korxonalarida 
kasbiy  yong’in  qismlari  tashkil  qilinadi.  "Sanoat  korxonalarining  bosh  rejalari"  ga 
asosan ishlab chiqarishning yong’in xavfi bo’yicha A, B va V toifalari uchun kasbiy 
yong’in  qismlarining  xizmat  ko’rsatish  radiusi  2  km  dan  oshmasligi  kerak.  Bu 
qismlar  odatda  korxona  hududidan  tashqariga  joylashtiriladi.  Yong’in  xavfi  kam 
bo’lgan hamda kichikroq korxona va muassasalarda yong’in muhofazasi va obektni 
qo’riqlash xizmati birgalikda qo’shib olib boriladi.  
Sanoat  korxonalarida  yong’in  muhofazasini  tashkil  qilish  va  yong’in 
chiqishini  ogohlantirish:  o’t  o’chirish  texnikasi  va  qurollarini  aloqa  va  o’chirish 
vositalarini  jangovar  holatda  saqlash,  yong’in  chiqqan  taqdirda  ularda  faol 

---

 
 
19 
qatnashish,  xalq  mulkini  asrab-avaylab  saqlash  borasida  targ’ibot  va  tashviqot 
ishlarini olib borishni taqozo qiladi. Korxonalarda yong’in muhofazasining qanday 
strukturasi  mavjud  bo’lishidan  qathiy  nazar,  ko’ngilli  o’t  o’chirish  drujinalari 
tuzilishi kerak.