|
Forfeyting 1960-yillarda paydo bo'lgan investitsiyalarning moliyalashtirish usulidir. Forfeyting bu tijorat kreditining bank kreditiga aylantirilishidir. Forfeyting shartnomasida uchta tomon qatnashadi. Bular: sotib oluvchi (investor), sotuvchi va bank. Investor o'ziga kerakli biror tovami izlaydi. Topgandan so'ng sotuvchi bilan forfeyting usulida to'lovni amalga oshirishni kelishadi. Lekin buning o'zi yetarli bo'lmaydi.
Shartnoma amalga oshishi uchun bankning ham roziligi kerak. Uchta tomon ham shartnomadan manfaatdor bo'ladi. Barcha huquq va majburiyatlar shartnomada aks etadi.
Shartnoma imzolangandan so'ng investor sotuvchiga tegishli miqdorda foizli veksellar yozib beradi. Sotuvchi esa o'z navbatida veksella rni tijorat bankiga beradi. Bank barcha xatarni o'z bo'yniga oladi. Shu tariqa tijorat krediti bank kreditiga aylanadi. Bu shartno madan uchala tomon ham manfatdor bo'ladi. Ya'ni, tijorat banki veksella rdan foiz olib foyda ko'radi, sotuvchi o'z vaqtida pulni oladi, investor esa o'z investitsiyasini moliyalashtirish imkoniyatiga ega bo'ladi.
Qimmatli qog' oz/ar - bu qonunda belgilangan tartibda chiqaril gan va nominal qiymatga ega bo'lgan pulli hujjatlardir. Qimmatli qog'ozlar dividend yoki foizlar ko'rinishida daromad to'lashni nazarda tutadi. Qimmatli qog'ozlar tarkibiga davlat obligatsiyalari, korporativ
- R.X. Karlibayeva 49
obligatsiyalar, aksiyalar, veksellar, cheklar, depozit sertifikatlari va boshqa hujjatlar kiradi.
Hozirgi kunda qimmatli qog'ozlar emissiya qilish moliyalash
tirishning keng tarqalgan turi bo'lib hisoblanadi.
Qimmatli qog'ozlarning keng tarqalgan turi aksionerlik jamiyatlari tomonidan chiqariladigan aksiyalar hisoblanadi. Aksiya aksionerning korxonaga qo'ygan hissasini ko'rsatuvchi hujjat bo'lib, dividend shaklida daromad keltiradi. Aksiyalar oddiy va imtiyozli bo'ladi. Oddiy aksiyalarda aksioner aksionerlik jamiyatini boshqarishda qatna shish huquqini oladi, lekin dividend korxonaning moliyaviy natijasiga bog'liq bo'ladi. Imtiyozli aksiyada yuqorida qayd etilgan huquq bo'lmaydi, lekin dividend korxona o'z bo'yniga olish kerak. Chunki ishlab chiqarish doim ham gullab yashnayvermaydi.
Investitsiyalarni moliyalashtirishda aksiyalarni emissiya qilish juda qulay. Chunki agar korxona yaxshi faoliyat ko'rsatsa, uning aksiyalarini narxi ham oshadi. Narx esa talabga bog'liq.
Qimmatli qog'ozlarning yana bir keng tarqalgan turi - bu obligatsiyalar. Obligatsiya majburiyat degan ma'noni bildirib, uning egasi foiz sifatida foyda oladi. Obligatsiya ma'lum muddatga chiqari ladi va muddati tugagandan so'ng uni ng qiymati to'lab beriladi. Obligatsiyalarni chiqarish direktorlar kengashi qaroriga asosan amalga oshiriladi. Obligatsiya chiqarish garov yoki boshqa uchinchi shaxs kafolati bilan ta'minlangan bo'lishi kerak.
Obligatsiya egasi korxona boshqaruvida ovozga ega bo'l maydi.
Biroq belgilangan foiz miqdorida daromadga ega bo'ladi.
Chet elda investitsiyalar loyihalarini moliyalashtirishning mu him manbalaridan biri obligatsiyalarni muomalaga chiqarish hisoblanadi. Shuning uchun ham ularga ko'p davlatlarda chet el investorlariga moliyaviy va soliq imtiyozlari beriladi. O'zbekiston Respublikasida qilinayotgan me'yoriy huijatlarida chet el investitsiyalariga ko'plab imtiyozlar belgilab qo'yilgan.
Chet el investitsiyasi davlat yoki xususiy turlarga bo'linadi. Davlat turida bir mamlakat boshqa mamlakatga qarz yoki kredit beradi. Bunda mamlakatlar o'rtasidagi iqtisodiy munosabatlar yuzaga keladi. Xususiy chet el investitsiyasini bir mamlakat hududidagi yuridik yoki jismoniy shaxs boshqa mamlakat hududidagi yuridik yoki jismoniy shaxs boshqa mamlakat hududiga kapital qo'yilmalari olib ki rishi
50
sifatida tushinish mumkin. Chet el investitsiyasi kirib kelishining asosiy sababi mamlakatda investitsion resurslarning ichki bozori rivojlanmaganligi va chet el investitsiyasining kamligi hisoblanadi. Chet el investitsiyasi qo'shma korxona tuzish, chet el korxonalarining tashkil qilinishi yoki biror mulkka egalik qilish huquqining chet el fuqarosi (shaxs)ga berilishi orqali kirib kelinishi mumkin.
Chet el investitsiyasi ham foyda olish maqsadida kirib keladi. Shu bilan mamlakat hududida biror sohaning rivojlanishiga ta'sir ko'rsatadi.
Tayanch so'zlar
0 'z-o'zini moliyalashtirish, bank kreditlari, /izing, qimmatbaqo qog'oz/ar hisobiga moliyalashtirish, budjetdan moliyalashtirish, xalqaro moliyaviy institutlar, foyda hisobiga moliya!ashtirish, amortizatsiya, forfeyting.
Nazorat savol/ari
I. lnvestitsion loyihalarni moliyalashtirish manbalari nimalardan iborat?
Budjet tomonidan moliya!ashtiriladigan investitsion /oyihalarning xususiyat/ari nimalardan iborat?
lnvestitsiyalarni moliyalashtirishning budjetdan tashqari manbalari haqida gapiring.
0 'z mablag 'lari hisobidan moliyalashtirish nima ?
lnvestitsiyalarni mo/iyalashtirishning kredit usuli va uning mexanizmi nimalardan iborat?
Foifeyting nima ?
Do'stlaringiz bilan baham: | 
