A maliy mashG`ulot №15 Rivojlanish biologiyasi I. Organizmlar ko`payishi. Ontogenez. Preembrional rivojlanish spermatogenez va ovogenez

Spermatogenez.
Jinsiy voyaga yetgan erkak urug’donida spermatozoidlar yetiladi. 300000 sperma 1 minutda, yoki 1 kunda 400 million hosil bo’ladi. 18.13 rasmda spermatogenez ko’rsatilgan. Diploid to’plamdagi (2n) birlamchi spermatotsitlar meyoz I da gaploid to’plamdagi ikkilamchi spermatotsitlarga aylanadi. Ikkilamchi spermatotsitlardan meyoz II da, 4 ta gaploid (n)spermatidahosil bo’ladi. Spermatidalar spermada yetiladi (spermatozoid). Erkak organizmidagi spermatozoidda 23 ta xromosoma, ya’ni gaploid to’plam bor. Spermatogenez jarayonida 1 ta hujayradan 4 ta spermatozoid hosil bo’ladi.
Ovogenez
Urg’ochi organizmlar tuxumdonida ko’p miqdorda yetilmagan follikulalar bo’ladi (rasm 16.8). Profaza I bosqichida har bir follikulada birlamchi ootsitlar bo’ladi. 18.13 pastdagi rasmda diploid to’plamli birlamchi ootsitmeyoza I da ikkita gaploid hujayraga bo’linadi. sitoplazmani noto’g’ri bo’linishi natijasida ikkilamchi ootsitni bittasiga sitoplazmani
Sylvia S. Mader. Human biology. Chapter 17. Pages 394-414
ko’p qismi o’tadi. Ikkinchisi esa yo’naltiruvchi tanacha hisoblanadi.
Ikkilamchi ootsit (tuxum hujayra) ovulyatsiya vaqtida tuxumdondan chiqib, tuxum yo’liga o’tadi, sperma bilan qo’shiladi. MeyozII dan keyin 1 ta tuxum hujayra va ikkita yoki uchta yo’naltiruvchi tanacha hosil bo’ladi. yetilgan tuxum hujayra 23 ta xromosomaga ega bo’ladi. Yo’naltiruvchi tanachalar erib ketadi.
Odatda 1 ta zigotadan bitta embrion hosil bo’ladi. Agar yadro bo’linib, sitoplazma bo’linmay qolsa, bir tuxumli egizaklar hosil bo’ladi. Undan tashqari bir vaqtni o’zida ikkita tuxum hujayra yetilsa va ular alohida urug’lansa ikki tuxumli egizaklar rivojlanadi.
Tuxum xujayrasi tuxumdonda etiladi. Tuxumning dastlabki xujayralari ovogoniyalar deb ataladi va ular xromosomaning diploid tuplamiga ega bolib, mitoz yol i bilan kop ayadi. Ovogoniyalar sut emizuvchilarda va odamlarda faqat embrionda uchraydi.
Embrional davrda ovogoniyalardan xosil bulgan birinchi tartibli ovostitlar tugilgandan keyin balogatga etguncha ozgarishlarga uchramay saklanib turadi. Balogatga etish davriida u usa boshlaydi, yog, sariklik, pigmentlar tuplaydi. Shundan song etilish davriga utib, meyoz yol i bilan bolinadi. Lekin kiz xujayralar orasida stitoplazma teng taksimlanmaydi. Birinchi meyotik bulinish natijasida bitta yirik - ikkinchi tartibli ovostit va bitta kichik – yunaltiruvchi tana (redukstion tana) xosil buladi. Ikkinchi meyotik bulinishda xam stitoplazmaning noTogri taksimlanishi kozatiladi. Etilish davrining oxiriga kelib bitta yirik ovostit va uchta kichik yunaltiruvchi tanalar xosil buladi. Stitoplazmaning ana shunday noTogri taksimlanishi natijasida bitta tuxum xujayrasi ma’lum mikdorda ozik modda, stitoplazma bilan ta’minlanadi. Natijada tuxum xujayrasi etiladigan xomilani ma’lum darajada ozuka bilan ta’minlaydi.
Tuxum xujayrasi kam xarakatchan, yirik bolib, u kobiklar bilan koplangan. Bu kobiklar asosan ximoya vazifasini utaydilar. Odamning tuxum xujayrasida yaltirok va trofik vazifaga ega bulgan follikula xujayralardan iborat follikulyar kobik mavjud.

Sylvia S. Mader. Human biology. Chapter 17. Pages 394-414

Tuxum xujayra
Tuxum xujayrasi undagi sariklik miqdori , stitoplazmada sariklikning tarkalishiga qarab uch turga bulinadi: 1) izolestital (sariklik kam, stitoplazmada teng taksimlangan), 2) stentrolestital (sariklik tuxum xujayrasining urtasida joylashgan), 3)telolestital (sariklik tuxumning bir kutbiga joylashgan, miqdori anchagina).

Sylvia S. Mader. Human biology. Chapter 17. Pages 394-414