A. M. Mannonov n. A. Abdullayev r. R. Rashidov

“Afg‘onistonni
qutqarish bo‘yicha birlashgan islomiy ittifoq” 
(Jabha-ye 
Muttahid-e Eslomi baroye Nejot-e Afg‘oneston) yoki ilmiy 
manbalarda “Shimoliy Alyans” deb ataluvchi ittifoq tuzildi. Biroq, 
ushbu ittifoq ishtirokchilari o‘rtasida o‘zaro ishonchning yo‘qligi 
bois, ular umumiy dushmanga qarshi o‘z harakatlarini birlashtira 
olmadilar va natijada 1998-yil oxiriga kelib A.Do‘stum qo‘l ostidagi 
shimoliy hududlar, A.Xaliliy nazoratidagi hazoriylar istiqomat 
qiladigan Bomiyon hududi toliblar qo‘liga o‘tdi104. Shunday qilib, 
shimolga yurish oldidan “Tolibon” kuchlari mamlakatning 75% 
hududini nazorat qilib turgan bo‘Isa, shimoliy hududlar zabt etilgach 
Afg‘onistonning 90% hududi ulaming qo‘l ostiga o‘tdi105. Garchi 
toliblar mamlakat shimolini egallagan bo‘lsalar ham, bu yerdagi 
qarshilik harakatini butunlay bostira olmadilar.
104 Saikal, A. Modem Afghanistan. A History o f Struggle and Survival. -
N ew York: I.B.Tauris, 2004. - P. 229.
105 Runion, M.L. The History o f Afghanistan. - London: Greenwood Press,
2 0 0 7 .- P . 123.

---

Shu tariqa, 1998-yilga kelib toliblar mamlakatning markaziy 
va shimoliy viloyatlarida nazorat o‘matdi hamda 1999-yil boshiga 
kelib “Tolibon” harakati Afg‘oniston hududining deyarli 90 foizini, 
shu jumladan, aholisining ko‘pchiligi o‘zbeklar va hazoriylar 
bo‘lgan viloyatlami ham o‘z nazorati ostiga oldi. Jahon hamjami- 
yati esa Afg‘oniston Islom Davlati Prezidenti B.Rabboniy bosh- 
chiligidagi hukumatni hamon Afg‘onistondagi birdan-bir qonuniy 
hukumat deb tan olar edi. BMT doirasidagi yig‘ilishlarda ham Rab- 
boniy hukumatidan doimiy vakil ishtirok etar edi.
“Tolibon” harakati Afg‘onistonni musulmon qonunlari va 
shariat ahkomlari orqali boshqardi. 1997-yil oktabr oyida mam­
lakat rasmiy nomi o‘zgartirildi va “Afg‘oniston Islom Amirligi” 
deb e’lon qilindi va uni faqat 3 ta davlat - ya’ni Pokiston, Saudi­
ya Arabistoni va Quvayt tan oldi, xolos. Toliblar yetakchisi mulla 
Muhammad Umar esa “Amir” - “mo‘min-musulmonlar yetakchisi”, 
“musulmonlarga amr etuvchi” deb e’lon qilindi.
Toliblar o‘zboshqaruvi davrida Afg‘onistonni keng ko‘lamdagi 
gumanitar halokat jari yoqasiga olib kelib qo‘yishdi va aholining 
uchdan bir qismi mamlakatni tark etdi. Afg‘oniston giyohvand 
moddalar ishlab chiqaradigan yirik hududga hamda xalqaro terro- 
rizmni qo‘llab-quwatlovchi markazga aylanib qoldi. Mamlakatda 
Usoma bin Laden yetakchiligidagi “Al-Qoida” xalqaro terroristik 
tashkilotining hech bir qarshiliksiz faoliyat yuritishiga izn berish 
bilan bir qatorda toliblar uyg‘ur separatchilaridan iborat “Sharqiy 
Turkiston islom harakati” a’zolari hamda chechen jangarilari ham 
yaqin aloqada bo‘lishdi.
“Tolibon” harakati o‘zining 1994-yildan to 2001-yilgacha 
bo‘lgan yetti yillik hukmronligi davrida Afg‘onistonni siyosiy va 
iqtisodiy boshboshdoqlik girdobiga tortib, ochlik hamda kasallik is- 
kanjasida qoldirdi. Ulaming eng katta xatosi XXI asr boshida mam­
lakatni o‘z siyosiy amallari orqali “Xulafo-ye Roshidin” davriga qay- 
tarish, “asl” islom hukmron bo‘lgan davlat tuzish edi. Toliblaming 
bu harakatlari jahon hamjamiyatining nafratini uyg‘otdi.

---