A. M. Mannonov n. A. Abdullayev r. R. Rashidov

92 Najibullah, M. Afghanistan: Taking the Path o f Reconciliation. - P. 68-79.

---

1988-yil 14-aprelda Jenevada Sovet Ittifoqi, AQSH, A fg‘onis- 
ton va Pokiston vakillari tomonidan afg‘on muammosini siyosiy hal 
qilish borasida bitim imzolandi. Uning asosida 1988-yil 15-mayda 
A fg‘onistondagi SQAChKning harbiy qism va bo‘linmalarini olib 
chiqib ketishboshlandi. 1988-yil 15-may kuni Sovet qo‘shinlarining 
mamlakatdan olib chiqishining ilk kuni edi. Bu kunni Najibullo 
“Milliy ozodlik kuni” deb e ’lon qildi. Bu kun afg‘on xalqi uchun 
muhim sana edi. Najibullo hukumati davrida Sovet kuchlarining 
olib chiqilishi ko‘pgina rahbarlar tomonidan m a’qullandi.
Najibullo rasmiy Moskvaning afg‘on mojarosini hal etish 
b o ‘yicha barcha takliflarini qo‘llab-quwatladi. 0 ‘z navbatida u 
birinchi qadam qo‘yishga harakat qilib, bir qator chora-tadbir- 
lami amalga oshirishga kirishdi. 1989-yil 1-yanvaridan boshlab 
Najibullo hukumat qo‘shinlariga mamlakatning barcha hududlarida 
harbiy harakatlar olib bormaslikka buyruq berdi va muxolifat bilan 
muzokaralar olib borishga tayyorligini e ’lon qiladi. Muxolifat 
kuchlari esa Najibulloning ushbu chaqirig‘iga qurolli hujumlar 
bilan javob berdi hamda shu kunning o‘zida poytaxt va boshqa 
hududlarga hujum boshladi. Ular Kobuldan tashqari Hirot, 
Qandahor, Jalolobod, Gardez, G ‘azna va Xost kabi shaharlarda 
yirik harbiy harakatlar boshlab yubordi.
1989-yilning yanvar fevral oylarida mujohidlar Afg‘oniston- 
ning janubi-sharqiy chegaralarida joylashgan Nangarxor, Paktiyo, 
Qandahor kabi hududlarda keng ommaviy harakatlarga rahbar- 
lik qilib, Sovet harbiylarining ushbu hududlami tark etishini 
katta xursandchilik bilan kutib oldilar. Afg‘oniston chegaraviy 
hududlarida joylashgan viloyatlarda qo‘shin to ‘plagan muxolifat 
kuchlari Kobulga tomon harakat qila boshladilar. Ular 430 ta harbiy 
guruhlardan tashkil topgan bo ‘lib, 12 mingdan ziyod jangchini 
tashkil etdi.
Sovet armiyasi A fg‘onistonni tark etgach, mujohidlar ancha er­
kin harakat qilishga o ‘tishdi. Ular 1989-yilning o ‘zida 250 marta 
SSSR chegarachilariga qurolli hujum uyushtirishdi.

---

Sovet qo‘shinlari mamlakatdan olib ketila boshlangach Kobul 
hukumati rahbarlari “Milliy yarashuv” siyosati va Jeneva konferen- 
siyasi qarorlariga umid bog‘ladilar. Bu vaqtda Pokiston va AQSH 
mamlakat ichki ishlariga aralashmaslik majburiyatini ham olgan 
edi. Shunga umid qilgan Najibullo hukumati mamlakatdagi ijti­
moiy-siyosiy holatni m o‘tadillashtirishga harakat qildi.
Najibullo hukumatining inqirozi. Sovet harbiylari mamlakatni 
tark etgach, Najibullo muxolifat kuchlari bilan kurashda yakka qo- 
lib ketdi. Endilikda u hukumatni afg‘on harbiylari yordamida hi- 
moya qilishi zarur bo‘lib qoldi. 1989-yil 18-fevralda mamlakatda 
favqulodda holat yuzaga keldi. Parlamentning ko ‘pchilik a ’zolari 
qo‘liga qurol olib, Najibullo hukumatiga qarshi chiqdi. Siyosiy 
holat yana izdan chiqdi. Biroz vaqt o ‘tib, hukumat armiyasi ulami 
to‘xtatishga erishdi.
Najibullo mujohidlarga hukumatni boshqarishda qatnashish 
imkonini berdi va ulami ham bir qator muhim davlat lavozimlariga 
taklif etdi. Jumladan, hukumatdagi muhim lavozim hisoblangan 
mudofa vazirligiga rahbarlik mujohidlaming mashhur qo‘mondoni 
Ahmadshoh M as’udga bo‘shatib berilib, unga bu lavozim taklif etil­
di. Biroq, Ahmadshoh M as’ud Najibullo hukumatining bu taklifini 
rad etdi. Mujohidlardan birorta ham vakil Najibullo hukumatida 
ishtirok etishni istamadi hamda ular Najibullo hukumatining 
taklifiga javoban Kobulga raketalar bilan hujum uyushtirdilar.
Bosh vazir Muhammad Hasan Sharq xalqni birlashtirish yo‘lidan 
borib, mujohidlami koalitsion hukumat tuzishga chaqirdi va ularga 
bir necha bor maktub yo‘llab murojaat qildi. Ammo uning xatlari 
javobsiz qoldi. Muhammad Hasan Sharq bunday holni o ‘zicha 
talqin qilib, mujohidlar Najibullo hukumatini yoqtirmayotganligini 
va o‘zi hukumat tepasiga kelsa, ular bilan birlashib, mamlakatni 
boshqarish mumkinligiga ishondi. Shu maqsadda Muhammad 
Hasan Sharq Sovet Ittifoqiga safar uyushtirdi. Uning maqsadi 
Najibulloni hokimiyatdan chetlatib, uning o ‘mini o ‘zi egallash edi. 
Sovet Ittifoqiga tashrif buyurgan Muhammad Hasan Sharq Najibullo 
masalasida Sovet davlati rahbari Gorbachyov bilan suhbatlashadi.

---

Ammo, mazkur suhbat unga o‘zi kutgan natijani bermaydi. Sovet 
Ittifoqi tashqi ishlar vaziri E.Shevamadze esa Muhammad Hasan 
Sharqning Gorbachyov bilan olib borgan suhbatining mazmuni ham­
da maqsadi haqida Najibulloga xabar beradi va Najibullo o‘z bosh 
vazirini hokimiyatdan chetlashtirish chora-tadbirini izlay boshlaydi.
1989-yil fevral oyida Sovet qo‘shinlari mamlakatni tark 
etgach, Najibullo Muhammad Hasan Sharqni vazifasidan 
chetlashtirilganligini e’lon qildi va uning o‘miga Sulton Ali 
Keshtmandni bosh vazir etib tayinlaydi. Sulton Ali Keshtmand