A. M. Karimova, D. M. Malikova pul va banklar

Veksellar hisobini yuritish – idoralari. Iqtisodiyotda debitor va kreditor qarzdorliklarni bartaraf etishda tijorat banklar bilan bir qatorda Veksellar muomalasini yaxshi tashkil etish, toʻlovlarni amalga oshira olmaslik sharoitida banklar bilan bir qatorda bunday xizmatlarni iqtisoslashtirilgan tashkilotlar – veksellar hisobini yuritish idoralari, veksel hisob-kitob boʻlimlari va boshqalar amalga oshiradilar.
Nodavlat pensiya jamg‘armalari. Birinchi klassik pensiya tizimi XIX asr oxirlarida paydo boʻlgan boʻlib, birinchi toʻlaqonli pensiya tizimini yaratish borasida yetakchi davlat Germaniya hisoblanadi. 1883-1884-yillarda Germaniyada kasallik va shikast olganlik uchun moliyaviy qoʻllab-kuvvatlash tizimi joriy kilindi, keyinchalik 1889-yilda pensiya ta’minoti paydo boʻldi. XIX asrning 20-yillaridan boshlab pensiya ta’minoti barcha rivojlangan mamlakatlarda ijtimoiy ta’minotning asosiy shakliga aylandi.
Jamg‘arib boriladigan tizimda esa badallar pensionerlarga joriy toʻlovlarni amalga oshirish uchun emas, balki kapitallashtirilib, investitsiyalashdan olingan daromadlar bilan birgalikda keyinchalik jamg‘arishni amalga oshirgan shaxslarning pensiya ta’minoti uchun foydalaniladi. Aksariyat mamlakatlarda pensiya tizimlarida taksimot va jamg‘ariladigan tamoyillar birontasining ustuvorligi sharoitida aralash xolda koʻllaniladi.
Sug‘urta kompaniyalar. Sug‘urta fondlar va kompaniyalar tashkil etish manbasiga koʻra, foydalanish yoʻnalishiga koʻra, uch yoʻnalishda boʻladi:
Oʻz-oʻzini sug‘urtalash fondlari, bu fond har bir xoʻjalik su’bektida tashkil etiladi va ishlab chiqarishda vaqtincha yuzaga kelgan qiyinchiliklarni oldini olishga xizmat qiladi.
Davlatning markazlashgan sug‘urta fondlari. Markazlashgan sug‘urta fondlar umumdavlat resurslari hisobidan tashkil etiladi. Bu fonddan asosan favqulotda hodisalar roʻy berganda paydo boʻlgan qoplashga ishlatiladi.
Sug‘urta yoʻli bilan tashkil etiladigan. Bu fond sug‘urtalanuvchilar toʻlangan mukofotlar hisobidan tashkil etiladi. Sug‘urta fondi faqat pul shaklida va u qat’iy maqsadli yoʻnalishda foydalaniladi, ya’ni, sug‘urtalovchi va sug‘urtalanuvchi oʻrtasida tuzilgan shartnomaga muvofiq, sug‘urta qoplamasi yoki sug‘urta summasini toʻlashga ishlatiladi.