A. M. Karimova, D. M. Malikova pul va banklar

§ 3.4.Zamonaviy monetarizm nazariyasi

AQShning Chikago universiteti professori Xalqaro Nobel’ mukofoti sohibi Fridmen XX asrning 70-yillarida monetarizm nazariyasini yaratdi. II jahon urushidan keyin AQShda J.M.Keynsning pul-kredit konsepsiyasining qabul qilinishi AQSh iqtisodiyotini 1960-yillarga qadar inqirozsiz rivojlantirish imkonini berdi.
60- yillarga kelib Keynsning konsepsiyasi AQShda ishlamay qoldi. Ya’ni,, past va barqaror foiz stavkalari sharoitida ishsizlik darajasi oshib ketdi. Inflyasiyaning yillik darajasi 10 % ga yetdi.
Maydonga M.Fridmen chiqdi. Uning aytishicha: AQShdagi hozirgi inqiroz holati pullar taklifining keskin koʻpayganligi bilan bog’liq. Shuning uchun pul massasining oʻsish sur’atlarini nazorat ostiga olishimiz kerak. Uning taklifiga koʻra, pul massasining oʻsishi 3-5 % darajasida boʻlishi kerak. Agar pul massasining yillik oʻsish massasi 3 % dan ortiq boʻlsa, bu pul massasining oʻsish sur’atini sekinlashishiga olib keladi. Agar pul massasining yillik oʻsishi 5 % dan yuqori boʻlsa mamlakatda inflyasiya kuchayadi. Fridmen ushbu taklifini amaliyotda qabul qilinishi AQShda inflyasiyaning yillik darajasini bir yil ichida 10 % dan 5 % ga tushirish imkonini berdi.
1978-yillarda AQSh Kongressi AQSh federal zahira tizimiga M2 yoki M3 agregatlarini nazorat qilish vazifasini yukladi. Hozirgi kunda AQSh Markaziy banki M3, Oʻzbekiston M2 pul agregatini nazorat qiladi.
Fridmen Markaziy bankning pullar taklifini tartibga solish imkoniyatiga qattiq ishonadi. Uning aytishicha, mamlakat bank tizimidagi ortiqcha pullarni Markaziy bankning ochiq bozor siyosati orqali olib qoʻyish mumkin. Fridmen tijorat banklarining kredit ekspansiyasini jilovlash kerak degan g’oyani ilgari surgan. Uning fikricha, banklar iqtisodiyotni haddan tashqari koʻp miqdorda kreditlab yuborishi mumkin, shu sababli Fridmen tijorat banklarining depozitlariga 100 % li majburiy zahira qoʻllash taklifini bergan.


Asosiy tushunchalar: pul tabiati, nominal, metallilik, ishlab chiqarish, miqdoriylik, monetarizm, metall, davlat pul nazariyasi, pul oboroti, naqd pulsiz hisob-kitob shakllari, aksept, akkreditiv, toʻlov topshiriqnomasi, shartnoma intizomi, toʻlov intizomi, qisman toʻlov.