A. M. Abduvohidov, F. S. Qutlimurotov

8.3. Turistlarning ekskursiya qilishdan maqsadi 
 
 
Ekskursiyada  asosiy  hikoya  formalari  bo‘lib  tasvir,  ketma-ketlik, 
sanash  va  ob’yektlar  to‘g‘risida  ma’lumotlarni  tushuntirish,  o‘zaro  ichki 
bog‘liqlik  va  bog‘lanishlar  mazmunini  ochib  berish,  izohlash,  jarayon 
mobaynida  diqqatni  ob’yekt  xususiyatlariga  qaratish,  ko‘rsatma  berish, 
ob’yekt  kuzatuvining  to‘g‘ri  olib  borilishi  bilan  bog‘liq  ekskursovod 
tavsiyalari  kiradi.  Ekskursiya  shaharlararo  sayohat  qilishning  norasmiy 
formasi  hisoblanadi.  Munosabatlar  sayohat  jarayonida  yuzaga  keladi  va 
uning  bosqichlari  bilan  birga  rivojlanib  boradi.  Ekskursiya  jarayonida 
munosabatlarning  ochiq  xarakterdaligi,  ijtimoiy  sinflarning  yo‘qligi,  har 
bir turist munosabatining qamrovini kengaytirish muhimdir, ekskursiya bu 
xususiyatlarni  spetsifik  vositalar  yordamida  yetkazilishini  ta’minlaydi. 
Shunday qilib, auditoriya doimiy ravishda ekskursovod va ob’yektlar bilan 
o‘zaro  munosabatda  bo‘ladi.  Sayohat  esa  o‘z  o‘rnida  ekskursovod, 
ob’yektlar  va  ekskursiyachilar  munosabatlarining  natijasidir.  Ekskursiya 
davomida auditoriyani ajratuvchi va birlashtiruvchi belgilar paydo bo‘ladi. 
Birlashuvchi 
belgilarga 
ekskursiyachi 
va 
ekskursovod 
orasidagi 
munosabatning  mavjudligini  ko‘rish,  eshitish,  umumiylik  hissi,  bir-biriga 
ta’sir  etish  (emotsiya)  umumiy  diqqatning  jalb  etilishi  sayohatga  qadar 
to‘plangan  turistlar  auditoriyani  tashkil  qilmaydi.  U  faqat  diqqatning  bir 
joyga  jalb  qilinishidan  keyingina  ekskursovod  auditoriya  hamohangligi, 
ularning  psixofiziologik  va  ijtimoiy  hamohangligi  sharoitida  kayfiyatning 
yaxshi  bo‘lishi,  ularning  barchasi  ekskursiyaning  yaxshi  kechishi  uchun 
zamin  yaratadi.  Ma’lumki,  ekskursiyachilar  tushunchasi  turlichadir. 
Ekskursitachilar  tushunchasi  darjasini  aniqlash  uchun  tipologik  guruhlar 
qo‘llaniladi: haqiqatdan ekskursiyachilar sayohat mavzusi bilan qiziqib va 
kerakli ma’lumotlarni olish uchun intilganlar. 
 
Ekskursiyachilar,  qaysiki  sayohatni  kutib  va  eshitibgina  qolmay, 
balki  bunda  faol  qatnashishni  xohlaydilar,  lekin  ba’zi  sabablarga  ko‘ra, 
sayohatga  yomon  kayfiyatda  kelishadi  va  sayohatni  buzishga  qodirdirlar. 

---

 
68 
Ular  sayohatga    o‘zlarining    xohishisiz  kelishgan.  Bu  ekskursiyachilarni 
layoqatsiz  deb  atash  mumkin,  chunki  ular  sayohatga  ko‘p  ham 
qiziqmaydilar.  Bular  ekskursavodlar  dushmanidir.  Kasb  yosh  yoki 
ma’lumotiga  qarab  ekskursiyachilar  auditoriyasi  tarkibi  bir  xil  bo‘lishi 
mumkin.  Ekskursiyachilar  diqqatini  sayohatga  jalb  qilish  uchun  o‘ylash, 
qabul  qilish  yoki  tushunish,  xotira,  ma’no  va  ekskursavoddan  kelayotgan 
ma’lumotlarni  qayta  ishlash  va  o‘zlashtirish,  psixologik  jarayonlarda 
aniqlanadi.  Diqqatning  uch  xili  ma’lum:  xohish  bilan,  xohishsiz  va 
istakdan so‘ng. Xohishsiz diqqat bu - ob’yekt haqida o‘ylashga qaratilgan, 
hech  qanaqa  kuchsiz  (harakatsiz)  kelib  chiqadi.  Xohish  bilan  diqqat 
shuning aksidir.