A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

18 
g keladi. Bir kilogrammda 
12600
dona urug‘ boiishi mumkin.
Oddiy archa urug‘idan ko‘payadi. Lekin urug‘i ju da sekin unib 
chiqadi. Kuzda sepilgan urug‘lar kelgusi yili bahorda, bahorda sepilgani 
esa keyingi yilning bahorida unib chiqishi mumkin. Uni parxish qilib, 
qalamchadan va payvandlab ham k o ‘paytirish mumkin. U sovuqqa va 
qurg'oqchilikka chidamli daraxt. Qisman soyasevar. Qumli, ohakli 
semam tuproqda yaxshi o‘sadi. Tuproq sho‘riga, havoning ifloslanishiga

---

chidamsiz. Asosan MDH ning Yevropa qismidagi o ‘rmon mintaqasida 
va Sibirda tarqalgan. U qarag‘ayzorlarda ikkinchi va uchinchi yarusda 
o ‘sadi. Y og‘ochi o'zakli bo‘lib smola yo‘llari yo‘q. Tanasini arralaganda 
garmdori hidi keladi. Y og‘ochi pishiq va mexanikaviy xossasi yaxshi 
boiganligidan ko‘p vaqtgacha zax joyda, suvda yotsada, chirimaydi. U 
mayda duradgorlik buyumlari yasashda, mebel, shaxmat, sandiq, 
qo‘g ‘irchoqlar ishlashda va boshqa maqsadlarda ishlatiladi.
21-rasm. Oddiy archa.

---

22-rasm. Oddiy archa ninabarglari va mevalari.
Archaning qubbalaridan rangsiz, o ‘ziga xos hidli moy olinadi. S o‘ng 
qoldig‘i konditer sanoatida ishlatiladi. Qubbalari meditsinada ham 
ishlatiladi. Ninabarglaridan efir moyi olinadi. Po‘stidan esa lak 
tayyorlashda ishlatiladigan sandarak olinadi.
Tuproqni yog‘in suvlari bilan yuvilishdan saqlashda va uning 
sifatini yaxshilashda archaning roli katta. Chiroyli shakllari shaharlarda 
parklarga, ko‘chalarga ekiladi. Uning turli shakllari ko‘kalamzor- 
lashtirish ishlarida katta rol o ‘ynaydi. Toshkentda ko‘plab ekilmoqda.
Ko‘p mevali archa (Juniperus polycarpos C.Koch.) daraxt b o ‘lib, 
bo‘yi 10-12 m ga, diametri 1,5 m ga yetadi. Shox-shabbasi keng 
piramida shaklida, po‘stlog‘i qizg‘ish-kul rangda bo‘lib, uqalanib tushib 
ketadigan mayda tangachalar bilan qoplangan. Ikki uyli. Novdalari kalta, 
yo‘g‘on, to ‘g ‘ri yoki egik, tiniq yashil rangda. Mevali novdalaridagi 
ninabarglar tangachasimon bo‘lib, qarama-qarshi joylashadi. Ular bir oz 
bukik tuzilgan bo‘lib, novdaga yopishib olgan. Barglarining yuz 
tomonida oval shaklda yoki cho‘ziqroq bezlar bor. Tangachalari keng 
tuxumsimon yoki romb-tuxumsimon, uchi to ‘mtoq tuzilgan, bo‘yi 0,8- 
1,7 mm.

---

Yetilgan qubbalari kalta bandli, sharsimon, binafsha yoki qora-ko‘k 
rangda bo‘lib, 4-6 ta tangachaning o ‘zaro qo‘shilib o‘sishidan hosil 
bo igan. Qubbada 4-6 dona urug‘ yetiladi, ular tuxumsimon yoki oval 
shaklda bo‘lib, qirrali, jigarrangda.
Bu archa urug‘idan ko‘payadi. Tog‘ qiyaliklaridagi toshli tuproq­
larda yaxshi o ‘sadi. U qurg'oqchilikka, issiqqa va sovuqqa chidamli. 
Yog'ochi duradgorlikda ishlatiladi. Bargidan efir moyi olinadi. U 
Kavkazda, sharqiy va janubiy Kavkazortida tarqalgan. Turkiya va Iroqda 
ham o ‘sadi.