A. K. Qayimov, E. T. Berdiyev dendrologiy a

Daraxtsim on ju z g ‘un yoki oq qandim (Calligonum arborescens
Litw.) 
Qoraqumda k o ‘p tarqalgan bo‘lib, Amudaryoga yetib boradi. 3 m 
balandlikkacha o ‘suvchi butadir. Poyasining yo‘g ‘onlashgan qismlarida 
oddiy, bo‘laklangan egatchali mayda shoxlari tutam b o iib o‘sib chiqadi. 
Shoxchalari asosidagi boiakchalari kalta. Barglari birlashib o ‘sib, 
quvursimon shaklni eslatadi, uchki qismi parmasimon to ‘kilib 
tushmaydi. Gullari pushti rang -oq, xushbo‘y, hidli.
Mevasi-to‘rt qirrali buralgan yong‘oqcha, mayda tolachalar bilan 
qoplangan. Tolachalari 2 qator b o iib har bir qirrasida joylashgan. Bu tur 
tez o ‘sishi bilan ajralib turadi. Qumlami eng yaxshi to‘xtatuvchi 
o'simliklardan b o ig a n i uchun, katta maydonlarda ekiladi.
Terakqandim
(Calligonum
elatum
Litw.) 
Qoraqum 
va 
Qizilqumning qum barxanlarida o ‘sadi. 6-7 metr bo'yli daraxt, b a’zida 
buta sifatida uchraydi. Daraxt tanasi tik, shox-shabbasi siyrak. 
Yog‘ochining p o ‘sti tiniq oq rangda. Gullari xushbo‘y, yorqin, to‘q-qizil 
yoki karmin qizil rangda. Mevalari buralgan shaklda, siyrak joylashgan 
2sm diametrli tukchalari bor, may-iyun oylarida yetiladi.
Yog‘ochi och tusda, qattiq, urilganida jarangdor tovush chiqaradi. 
Barxan qumlarida birinchilardan b o iib o ‘sib, makon topadi. 0 ‘simliklar 
bilan qoplangan qumlarda uchramaydi. Shoxlanishi kuchsiz b oigani 
sababli, qumlami ushlab qolishda boshqa turlariga nisbatan kam 
foydalaniladi. K o ‘kalamzorlashtirishda qoilanishi mumkin, chunki 
manzarali ko‘rinishga ega (oq tanasi, chiroyli, xushbo‘y gullari).
Sertuk oyoqsim on 
qandim yoki norjuzg‘un (Calligonum
eriopodum Bge.) 
Oq saksovulzorlarda, o ‘simlik bilan qoplana boshla- 
gan qum barxanlarida, shuningdek, qora saksovulzorlarda uchraydi.
Balandligi 3-3,5 metr, ba’zida 8 metr boiadigan daraxt yoxud 
butadir. Yosh novdalarining po‘sti silliq, yupqa, qizil, qoramtir-qizil 
tusga kiradi. Assimilatsion poyalari och-yashil rangda, ko‘rinishdan

---

quruq bo‘lib, mayda tuklangan. Gullari barg qo‘ltig‘ida joylashgan, nafis 
xushbo'y hidli, pushti rang oq.
Aprel oyi oxirida gullaydi. Mevasi dumaloq may oyining oxirida 
yetiladi va butalarida osilib turadi. Yumshoq, momiq bo‘lib diametri 5 
sm, shamol yordamida uzoq masofalarga uchib borib yetadi. Ildiz tizimi 
kuchli rivojlangan, past-baland qumliklarda tarmoqlanib o'sishga 
moslashgan.
Boshqa turlarga nisbatan qurg‘oqchilikka bardoshli o ‘simlik. Tez 
o ‘sadi. 12 yoshida balandligi 5 metrga, tana asosining diametri 30 sm ga 
yetadi. Yog‘ochi qattiq, katta yoshdagi daraxtlarda ajoyib rangda 
bo‘ladi: nafis pushti rangdan tortib to qora-qizg‘ishgacha, po‘sti ostidagi 
yog‘och qismining rangi esa limon sariq Yaxshi polirovka qilinadi, 
mayda buyumlar yasashda foydalaniladi. Qum lam i to ‘xtatish uchun 
o ‘stiriladi. Markaziy Osiyoning cho‘l hududlarini ko‘kalamzorlash- 
tirishda ham qo‘llanishi mumkin.