A. K. Igamberdiev S. Aliqulov traktorlar va qishloq xo’jaligi mashinalaridan foydalanish, texnik servis

β
), haqiqiy tezligini nazariy tezligiga(
ε
) va toza ishga 
ketgan vaqtni smena vaqtiga nisbati (
τ
) bilan aniqlanadigan foydalanish 
koeffitsientlarini hisobga olgan holda aniqlanadi. 
U holda agregatning bir smenadagi haqiqiy ish unumi quyidagicha aniqlanadi: 




sm
t
k
i
i
i
t
T
B
T
B
W
1
,
0
1
,
0
.


, ga/smena 
Haqiqiy 
h
В
va konstruktiv 
к
В
qamrov kengliklari orasida qo‗yidagi 
munosabat mavjud:
к
h
В
В


, bundan 

к
h
В
В

bunda

- agregatning konstruktiv qamrov kengligidan foydalanish koeffitsienti. 
Konstruktiv 
к
В
qamrov kenglidan chala foydalanish sabablari: 
1) agregatni noto‗g‗ri boshqarish – ishlov berilayotgan maydonni qo‗shimcha 
qoplanishiga yoki uning bir qismini qolib ketishiga olib keladi; 
2) agregatni noto‗g‗ri tuzish – masalan, tanlangan traktorning quvvati keng 
qamrovli mashinani ishlatishga etmaydi;
3) mashina qismlarini noto‗g‗ri sozlash – plug korpuslari bir-biriga va ramaga 
nisbatan to‗g‗ri o‗rnatilmasa, qamrov kengligiga putur etadi; 
4) qamrov 
B
k
kengligidan chala foydalanish – ba‘zan ―Keys‖ kombaynlari 
bilan yuqori hosilli g‗allani o‗rishda operator tomonidan jatkaning bir qismini bo‗sh 
qoldirish hollari uchrab turadi. 
Agregatlarning haqiqiy ish unumini hisoblashda 
β
ning qiymatlari:
-
tirkama pluglar uchun – 1,10; osma pluglar uchun – 
07
,
1
03
,
1

;
-
tishli boronalar uchun – 
98
,
0
95
,
0

;
-
tuproqqa yoppasiga ishlov beruvchi kultivatorlar uchun – 
98
,
0
96
,
0

;
-
barcha turdagi seyalkalar uchun – 1,0;
-
silos kombaynlari uchun – 
0
,
1
95
,
0

;
-
makkajo‗xori kombaynlari uchun – 1,0. 

---

59 
Ma‘lumki, har qanday agregat muayyan texnologik operatsiyani bajarishda shu 
operatsiyaga mos agrotexnologik ishchi 
i

tezlik bilan harakatlanadi. Uning 
qiymatlari quyidagi omillar ta‘sirida nazariy 
n

tezlikdan farq qiladi. 
Bu omillarning ta‘siri tezlikdan foydalanish 

koeffitsienti nisbat yordamida 
topiladi.
t
i




, bundan



t
i

. 
Bu omillarga quyidagilar kiradi: 
1) traktor harakatlantirgichlari (g‗ildirak, zanjir) ning shataksirashi; 
2) mashinaga tushayotgan yuklanish qiymatlarini o‗zgarishi (tuproqning turli 
qarshiliklari, ekinlar hosildorligining maydon bo‗ylab bir tekis bo‗lmasligi va b.) 
tufayli g‗ildiraklar (yulduzchalar)ning aylanish chastotalarini kamayishi; 
3) 
g‗ildirak 
dinamik 
д
r
radiusining 
o‗zgarishi 
(shinalarning 
deformatsiyalanishi, tuproqning turlicha ko‗tarish qobiliyati tufayli). 
Agregatning sof (foydali) ish vaqti 
i
Т
smena vaqti 
sm
Т
dan doimo kichik 
bo‗ladi. CHunki, mexanizatsiyalashgan ishlarni bajarishda smena vaqtining bir qismi 
dalaga kirish va chiqishga, qayrilishlarga, mashinani yonilg‗i, o‗g‗it yoki urug‗ bilan 
yuklashga, nosozliklarni bartaraf etishga, texnik xizmat ko‗rsatishga va boshqa 
xildagi to‗xtashlarga sarflanadi. 
Vaqtdan foydalanish darajasi smena vaqtidan foydalanish koeffitsienti 

bilan 
baholanadi:
sm
i
Т
Т


, bundan

sm
i
Т
Т

.