A. K. Igamberdiev S. Aliqulov traktorlar va qishloq xo’jaligi mashinalaridan foydalanish, texnik servis

14.3-§. Pul mablag„larining foydalanish sarflari 
 
Foydalanish hisoblarida asosan bevosita va keltirilgan pul harajatlari 
qo‗llaniladi. Bevosita sarflar bevosita bajariladigan ishlarga ketadigan sarflarni 
hisobga oladi. Bevosita sarflarga: 
S
a
- amortizatsiya ajratmalariga pul mablag‗lari 
sarfi; 
S
ta‟mir
- ta‘mirlashga sarflar; 
S
t.s
- texnik servis sarflari; 
S
e.m
- ekspluatatsion 
materiallar narxi; 
S
maosh
- mexanizatorlar maoshi; 
S
yor
- yordamchi ishlar narxi kiradi. 
Ko‗rsatilgan sarflarni jamlasak, bevosita sarflarni aniqlash uchun quyidagi 
ifodani olamiz:
S
be
 = S
a
 + S
ta‟mir
 + S
t.s
 + S
e.m
 + S
maosh
 + S
yor 
Bevosita sarflar mahsulot birligiga va bir mashina bajargan ish hajmi birligiga 
nisbatan hisoblanadi. Normativ sarflar, haqiqiy va solishtirma ekspluatatsion sarflar 
(so‗m/ga) farqlanadi. 
Solishtirma foydalanish sarflar quyidagicha aniqlanadi, so‗m/ga: 
yil
yil
ga
W
С
С

;
yil
j
y
qxm
tr
ga
W
Z
Z
Z
С
.
.
.



; 
bunda: 
Z
tr
- traktorga oid sarflar; 
Z
qxm
- QHM ga oid sarflar;
Z
y.j
. 
- yordamchi 
jihozlarga oid sarflar;
W
yil
- yillik bajarilgan ish hajmi, ga/yil. 
Keltirilgan foydalanish sarflarini hisoblashda 
K
k
kapital mablag‗lardan 
olinadigan 
E
n
normativ foyda ham hisobga olinadi. 
E
n
ning normativ qiymati 0,15 
olinadi. Bu holda keltirilgan sarflar, so‗m/ga:
S
k
 = S
be
+ E
n

 K
k.
 
Bevosita sarflarga ta‘sir etuvchi muhim omillarga agregatning 
W
a
ish unumi 
(bajargan ish hajmi) kiradi.
Unga quyidagilar katta ta‘sir ko‗rsatadi: agregatning parametrlari va ulardan 
foydalanish 
ko‗rsatkichlari (quvvat, tezlik, qamrash kengligi); ishlarni 
tashkillashtirish bilan bog‗liq bo‗lgan omillar, 

smena vaqtidan foydalanish 
koeffitsienti, 
a
sm
smenalar koeffitsienti, MTA ning ish kunlari (
D
ish
) soni, 
L
paykal 
uzunligi, 
K
a
agregatlarning solishtirma qarshiliklari. Agregatning 
K
a
solishtirma 
qarshiligi oshishi bilan bir gektarga solishtirma ekspluatatsion sarflar ham oshadi, 
bunday bog‗liqlik to‗g‗ri chiziqqa (mutanosib oshib borishiga) yaqin bo‗ladi. 

,
a
sm
 
va 
D
yil
ko‗rsatkichlarni oshirish ekspluatatsion sarflarning kamayishiga olib keladi.