4. Давлат молия тизимига тажовуз билан
боглиц жиноятлар
Солидарны
тулашдан
буйин
товлаш.
Корпора-
цияларнинг ташки савдо операцияларидан ва шу каби-
лардан келадиган фойдадан туланиши лозим булган со-
ликлардан
буйин
товлаш
буйича
фаолиятлари
иктисодиётга сезиларли зиён етказади. Одатда, корпо-
рацияларнинг бундай хатти-харакатларига бошка, маса-
лан, субсидиялар, кредитлар буйича товламачилик,
фойдани яшириш ва бошкалар сабаб булади.
Соликтар борасидаги товламачиликнинг яна бир ку-
риниши компанияларнинг уз бошкариш органларини
(асосий офисларини) товардан катта солик/тар олинмай-
диган мамлакатларга кучиришларидир. Уз мамлакатида
товарни ишлаб чикариб, узларининг хужалик фаолият-
ларига тааллукти хужжатларни бошкарув органлари
кучирилган мамлакатда сакяайдилар. Амалда эса х,еч
Кандай ишлаб чикаришнинг узи йук. вах,оланки, фирма-
га солик хужжатлар буйича кайси мамлакатда товар иш-
147
лаб чикарилса, уша мамлакат крнунлари, солик став-
калари оркдли белгиланиши кузда тутилган.
Компания, фирмалар яна сохта фирмаларни ташкил
к>илиш, фойдани филантроп, хайрия фондларига (улар
соликдардан
озод
кдлинганлар)
утказиш,
хисоб
ракдмларини яшириш, баланс ведомостларини кдлбаки-
лаштириш каби ишлардан кенг фойдаланадилар.
Соликни тулашдан буйин товлаш буйича содир эти-
ладиган жиноятлардан бири-бож солипгни туламаслик.
Бу хрлатда товарларни контрабанда нули билан мамла-
катга олиб кириш кузда тутилади. Ж иноят содир этиш
жараёнида сохта декларацияларга, х,исоб рацамларига ва
бошк,а харакатларга кул урилади.
5.
Компьютер жиноятлари
Компьютер жиноятларини, одатда, ЭХМларда ишлаш
хукукига эга хизматчилар содир этадилар. Хизматчилар,
маъмурият вакиллари, бошцарувчилар профессионал
дастур тузувчиларга нисбатан купрок айбдор буладилар.
АКШда содир этилган компьютер жиноятларининг )^ар
мингдан еттитасигина профессионал дастур тузувчилар
томонидан амалга оширилади.
Компьютер
жиноятлари
билан
боглик,
муаммо-
ларнинг я кин йилларда юзага келишига царамасдан,
уларни таснифлаш масаласи аник йулга тушган. Олим-
лар ушбу жиноятчиликнииг куйидаги турларини ажра-
тадилар:
1. Жисмоний суиистеъмоллик уз ичига: анжомларни
бузиш, йукртиш; дастур ёки ахборотни йук кдгсиш:
ёлгон. сохта маълумотларии киритиш; турли етказувчи-
лар (дискета, перфокарта ва бошкдлар) даги ахборот-
ларни утирлашни кдмраб олади.
2. Операцион суиистеъмолчилик уз ичига фирно-
гарликни (узини бошка шахе урнида тавсия этиш).
санкциясиз компьютерларнинг охирги маьлумотларини
чикарувчи курилмалардан фойдаланишни олади.
148
3. Дастурлар буйича суиистеъмоллик уз ичига «ман
тилий бомба», «трояликлар оти» ва бошк,а шу каби ном-
лар билан аталган дастурларни математик таъминлан-
ганлик тизимига киритишни олади. Биринчи дастурда
компьютерга муайян бир давр ичида топширик, кирити-
лади ёки санкиияланмаган \аракат кушилади, иккинчи-
сида эса оддий мавжуд дастурга суиистеъмолчининг
топши риги киритил ад и .
4. Электрон суиистеъмолликлар уз таркибига схемали
ва аппаратли узгаришларни, муайян бир даврда дастур-
ни
узгартириш
каби
натижаларни
берувчи
узгаришларни олади.
Олимлар уртасида бу турдаги жиноятларни яна бун-
дан
киска тавсифлаш
фикрлари
мавжуд:
1)
ЭХМларга ёки уларнинг
ал о х и д а
кисмларига нисбатан
вандализм; 2) ЭХМдан ахборотни угирлаш; 3) ЭХМ
оркали ёки унинг ёрдамида угирлик содир этиш.
Биринчи турдаги жиноятлар ЭХМ эгасига зиён етка-
зиш, ЭХМни пшдан чикариш максадида амалга ошири-
лади. Жиноятчи томонидан учириб юборилган магнит
тасмадаги ахборотни тиклаш жуда куп вактни ва катта
пул маблагларини такозо этади. ЭХМлардан ахборотни
Хамда
кимматли
дастурларни
угирлаш
ракибни
обрусизлантириш ёки ракиб фирма маълумотларини
таркатиш максадида амалга оширилади. Бу жиноятлар
ни содир этадиганлар фирма, компания тугрисида
маълумотларга эга \амда ЭХМ га кириш имконияти
булган шахслардир. Бундай хатти-^аракатдан максад
компьютер ёрдамида шахсий маифаатни кондиришдир.
Жиноятчилар товар ва мулкларни угирлаш билан бирга.
ЭХМга товарларни белгиланган жо
11
га жунатиш хусуси-
да
буюртмаларни
киритиши
ва
шунга
яраша
кулланм^шарии ишлаб чикиши мумкин.
Энг куп хавф молия со^асидаги жиноятлардан юза га
келади. Хисоблаш техникаси оркали амалга оширилган
оддий
фирибгарликлар
жииоятчиларга
сохта
149
жамгармаларни ва уларга фацат и у к, фойдаларни олиш
имконини беради.
Бир неча йиллик тажриба учамда тадкцкртлар шуни
курсатадики, ахборотнинг ЭХМ орк,али утишининг бар-
ча боск,ичларида у жиной тажовузга дуч келиши мумкин
экан.
Жиноятчилар ЭХМларга ёлгон ёки эскирган. сохта
\исоб рак,амлари ва шу кабиларни киритишлари ва на-
тижада катта даромадларни узлаштиришлари мумкин.
Do'stlaringiz bilan baham: |