A k a d e m I ya a. A. Akilov, A. A. Qahhorov, M. X. Sayidov

Kengayish yoki ish yo‘li takti,

 ikkala klapanning yopiq xolatida 

tirsakli valning 360 dan 540° gacha burilishida amalga oshadi. Ishchi 

aralashmaning alangalanishi natijasida silindrdagi harorat va bosim tez 

ko‘tariladi. Gazlarning maksimal harorati esa benzinli dvigatellarda 

2200...2500°

S

ga, dizellarda 1600...1900°

S

ga yetadi (14v rasm). 

---

 22

14-rasm. To‘rt taktli sikl: a-kiritish; b-siqish; v-ish yo‘li; g-chiqarish. 

KIRITISH 

KLAPANI 

OCHIQ 

CHIQARISH 

KLAPANI 

YOPIQ 

Kiritish quvuri 

orqali yonuvchi 

aralashma 

kiritiladi 

Porshen pastga 

harakatlanadi 

Porshen 

IKKALA 

KLAPANI 

YOPIQ 

Porshen yuqoriga 

harakat qilib, 

yonuvchi 

aralashmani siqadi. 

IKKALA 

KLAPANI 

YOPIQ 

Yonuvchi 

aralashma 

yonmoqda 

O’t oldirish 

shami 

uchqun 

beradi va 

porshenni 

pastga 

itaradi 

CHIQARISH 

KLAPANI 

OCHIQ 

Chiqindi 

gazlar 

chiqariladi 

Porshen 

yuqoriga 

ko’tariladi va 

chiqindi 

gazlar 

chiqariladi 

YucHN 

PChN 

PChN 

YucHN 

a

g

v

b

---

 23

Chiqarish takti

, porshenning PCHN dan YUCHN ga tomon 

harakatlanishi bilan boshlanadi va tirsakli valning 540...720°

S

gacha 

burilishida davom etadi. Bunda chiqarish klapani ochiq bo‘ladi. Bu takt 

davomida, porshen yuqoriga harakatlanib ishlatilgan gazlarni 

atmosferaga siqib chiqaradi va silindrni tozalaydi. Takt oxirida silindr 

ichida qolgan gazlarning harorati esa 600...950°

S

ni tashkil etadi (14g 

rasm). 

Ikki taktli 

dvigatelning ish sikli porshenning ikki yurishida yoki tirsakli 

valning bir marta aylanishi natijasida sodir bo‘ladi. Bunda ham xuddi 

to‘rt taktli dvigatellar kabi ish aralashmasini silindr tashqarisida yoki 

ichida tayyorlanadi. Shunga qarab bu sikl bo‘yicha ishlaydigan 

dvigatellar karburatorli, injektorli yoki dizel bo‘lishi mumkin. Bu 

dvigatellarda ishlatilgan  gazlarni  tashqariga   haydash     bilan   silindrni 

tozalash uchun yonilg‘i aralashmasi (karburatorli dvigatelda) yoki havo 

oqimidan (dizelda) foydalaniladi. 

Dvigatelning turli silindrlarda bir xil nomli taktlarning 

takrorlanishidagi ketma-ketlik dvigatelning 

ish tartibi 

deb ataladi. To‘rt 

silindrli to‘rt taktli dvigatellarning ish tartibi  1-3-4-2 yoki 1-2-4-3 

ketma-ketligida bajarilishi mumkin. 

1-jadval 

To‘rt taktli to‘rt silindrli ish tartibi 1-3-4-2 bo‘lgan dvigatelda 

taktlarning takrorlanishi 

Silindrlar 

Tirsakli valning 

aylanishi 

Tirsakli valning 

burilish burchagi

1

2

3

4

0-180°

Ish yo‘li 

Chiqarish 

Siqish 

Kiritish 

Birinchi aylana

180-360° 

Chiqarish

Kiritish 

Ish yo‘li 

Siqish 

360-540° 

Kiritish 

Siqish 

Chiqarish

Ish yo‘li 

Ikkinchi aylana 

540-720° 

Siqish 

Ish yo‘li 

Kiritish  Chiqarish

Porshen PCHN dan YUCHNga harakatlana boshlaganda 

birinchi 

takt 

boshlanadi. Bu paytda kiritish va chiqarish darchalari ochiq. Nasos 

yordamida kiritish darchasi orqali silindrga yonilg‘i aralashma yoki havo 

kiritiladi, ular esa silindr ichida qolgan gazlarni atmosferaga chiqarib 

yuboradi va porshen tepasidagi bo‘shliqni to‘ldiradi; yuqoriga 

---

 24

harakatlanayotgan porshen o‘z devorlari bilan kiritish, so‘ngra chiqarish 

darchalarini to‘sadi. Shu vaqtdan boshlab siqish takti boshlanadi va 

porshen YUCHNga yetay deganda siqish kamerasiga o‘t oldirish shami 

bilan elektr uchquni beriladi (karburatorli, injektorli dvigatelda) yoki 

yokilg‘ining mayda zarrachalari forsunka yordamida purkaladi (dizelda), 

natijada siqish kamerasidagi zarad alangalanadi. 

15-rasm. NEXIA avtomobilining dvigatel qirqimi

.

1-moy to‘kish krani; 2-moy saqlagich; 3-moy filtri; 4-suv nasosi; 5-chiqarish 

quvuri; 6-kiritish quvuri; 7-injektor; 8-yonilg‘i kanali; 9-resiver; 10-silindrlar 

blokining kallagi; 11-taqsimlash valining podshipnikining qopqog‘i; 12-taqsim-

lash vali; 13-karterning shamollatish shlangi; 14-klapanning tirqishini to‘g‘rilov-

chi shayba; 15-klapan suxarisi; 16-turtkich; 17-klapan prujinasi; 18,19-klapan-

ning yo‘naltiruvchi vtulkalari; 20-klapan; 21-o‘t oldirish shami; 22-silindrlar 

blokining kallagi; 23-porshen; 24-kompressor halqa; 25-moy sidirgich halqa;  

26-porshen barmog‘i; 27-silindrlar bloki; 28-shatun; 29-tirsakli val; 30-shatun 

qopqog‘i; 31-moy sathini o‘lchagich; 32-moy qabul qilgich.