A k a d e m I y a axborot xavfsizligi

INJENER-TEXNIK HIMOYA 
 
Maxsus choralar, xodimlar, texnik vositalar majmui bo‘lib, u 
oshkor qilish, chiqib ketish, ruxsatsiz kirish va boshqa axborot 
manbalariga noqonuniy aralashishni oldini olishga 
yo‘naltiriladi
 
 
Tasniflanadi
 
 
Та’sir 
qilish 
оbyekti 
bo‘yicha 
Таdbirning 
хаrаktеri 
bo‘yicha 
 
Аmаlgа 
оshirish 
usuli 
bo‘yicha 
Egаllаb оlish 
mаsshtabi 
bo‘yicha 
 
Himoya tехnik 
vоsitаlаrining 
sinfi bo‘yicha 
Buzgunchilar 
vositalarining sinfi 
bo‘yicha 
 

---

 
51 
apparatlaridan tortib avtomatlashtirilgan tizimlargacha ishlatiladi. Apparat 
vositalarining  asosiy  vazifasi  –  ishlab  chiqarish  faoliyatidagi  texnik 
vositalar orqali ma’lumotlarning oshkora bo‘lishi, chiqib ketishi va ularga 
ruxsatsiz kirishdan qat’iy himoya qilishdir; 
– 
dasturiy  vositalar
.  Ular  maxsus  dasturlardan,  dasturiy 
komplekslardan  va  turli  maqsadlarga  yo‘naltirilgan  axborot  tizimlaridagi 
va ma’lumotlarni qayta ishlash vositalaridagi himoya tizimlaridan iborat; 
– 
kriptografik  vositalar 
–  bu  ma’lumotlarni  himoyalashning  maxsus 
matematik va algoritmik vositalaridir. Ma’lumotlar tizim va aloqa tarmog‘i 
orqali  uzatilishida,  kompyuterda  saqlanishida  va  qayta  ishlanishida  turli 
shifrlash usullardan foydalaniladi. 
Himoyaning  apparat  vositalari  va  usullari  keng  tarqalgan.  Biroq,  ular 
yetarlicha  o‘zgaruvchanlikka  ega  bo‘lmaganligi  sababli  himoyalangan 
ishlash  prinsiplarining  oshkora  bo‘lishi  ulardan  ko‘pincha  kelajakda 
foydalanishni yo‘qqa chiqaradi. 
Himoyaning  dasturiy  vositalari  va  usullari  ishonchli  bo‘lib,  ularning 
kafolatli ishlatilishi apparat vositalarga nisbatan ancha keng. 
Kriptografik  usul  muhim  ahamiyatga  ega  bo‘lib,  ma’lumotlar 
himoyasini uzoq vaqtga saqlashni ta’minlaydigan vosita hisoblanadi. 
Ma’lumotlarni  himoyalash  vositalarining  bunday  taqsimlash  shartli 
hisoblanib,  amaliyotda  ular  ko‘pincha:  bir-birini  to‘ldiradi,  kompleks 
(ma’lumotlarni  berkitish  algoritmlaridan  keng  foydalanuvchi  apparat-
dasturiy modul) shaklda namoyon bo‘ladi. 
Himoya tizimini ishlab chiqish bosqichlari. 
Birinchi  bosqichda 
(himoya  obyektini  tahlili)  nimani  himoya  qilish 
aniqlanadi: 
himoyalash 
kerak 
bo‘lgan 
ma’lumotni 
aniqlash;  
himoyalanadigan 
ma’lumotning 
muhim 
elementlarni 
ajratish; 
himoyalanadigan  ma’lumot  muhim  elementining  yashash  muddatini 
aniqlash (raqobatchi tomonidan qo‘lga kiritilgan  ma’lumotni ochish uchun 
vaqt);  himoyalanayotgan  ma’lumotlarni  tavsifini  aks  ettiruvchi  kalit 
elementlarni  (indikatorlarni)  aniqlash;  korxonaning  faoliyat  zonasi  (ishlab 
chiqarish  –  texnologik  jarayonlari,  ishlab  chiqarishning  moddiy-texnik 
ta’minoti  tizimi,  boshqaruv  bo‘linmalari)  bo‘yicha  indikatorlarini  klassifi-
katsiyalash. 
Ikkinchi bosqich 
xavfni aniqlashdan iborat: himoyalanadigan ma’lumot 
bilan kim qiziqishi mumkinligi aniqlanadi; raqobatdoshlarning ma’lumotni 
olish uchun foydalanadigan usullari baholanadi; ma’lumot chiqishi mumkin 
bo‘lgan  kanallar  aniqlanadi;  raqobatdosh  yoki  ixtiyoriy  buzg‘unchilarning 

---

 
52 
harakatini chegaralash bo‘yicha tadbirlar tizimi ishlab chiqiladi. 
Uchinchi bosqichda 
qabul qilingan va doimiy ishlatiladigan xavfsizlikni 
ta’minlash  tizimining  samaradorligini  tahlil  qilish  (hujjatlarning  fizik 
xavfsizligi, 
xodimlarning 
ishonchliligi, 
konfedensial 
ma’lumot 
yuboriladigan aloqa kanalining xavfsizligi va boshqalar) amalga oshiriladi.