A jabborov, S. Begmatov, M. Azamova

XX asrning 20-30-yillarida 
0 ‘zbekistonda musiqiy 
havoskorlar jamoalarining paydo 
bo‘lishi, faoliyat va mohiyatlari
Musiqa targ‘iboti 
sohasidagi asosiy vazifaiar
Zavod va fabrikalarning 
ishehi klablari qoshidagi 
havaskorlik to'garaklari
29

---

san’atni xalq orasida targ‘ibot qilishda tashabbuskorlik qildi.  Uning 
rahbarligida 
tuzilgan 
ansamblda, 
ustozi 
Mulla 
To5ychi 
Toshmuhammedov,  Ilhomjon  dutorchi,  Karimbek  Xo‘ja  g‘ijjakchi, 
Shoborot -  tanburchi, Ilyosxo‘ja -  changchi va ulaming shogirdlari: 
Yunus  va  Risxi  Rajabiylar,  g ‘ijjakchi  bastakor  Imomjon  Ikromov, 
kamonchi  bastakor  Po‘lat  Rahimov,  dutorchi  Abdusoat  Vahobov, 
hofizlar  Shoqosim,  Shoolim,  Shoakbar  Shojalilovlar  kabi  san’at 
ustalari xalqqa faol xizmat qildilar. Ustoz Shorahim Shoumarovning 
chorsu  bozori  yonida joylashgan  ansambli  va  Yunus  Rajabiyning 
“Chaqar”  mahalla  choyxonasida  tuzgan  ansambli  yosh  havaskor 
san’atkorlar uchun haqiqiy musiqa maktabi bo‘ldi.
Bu ikki  dargohda Toshkent san’atkorlaridan tashqari  Farg‘ona 
vodiysidan,  Buxoro,  Samarqand,  Xorazmdan  mashhur  san’at 
ustalari  va  ulaming  shogirdlari  ham  birgalikda  xalqqa  o‘z 
san’atlarini  namoyish  qilishardi.  Ulaming konsert  dasturlari  asosan 
maqom,  mumtoz  ashuialar  va  o'zlari  bastalagan  kuy  va  qo‘shiq- 
lardan  iborat  edi.  Bundan  tashqari,  ustoz  san’atkorlar  o‘zlari  ham 
turli  klub-maktablarda  musiqiy  havaskorlar  to‘garaklarini  tuzib 
yoshlarga  saboq  berib,  ko‘p  yosh  sozanda  va  xonandalami 
tarbiyaladilar.
Xuddi  shunday  “Sanoyi  Nafisa”  kabi  uyushmani  1920-yili 
Andijon shahrida xalq orasida Orif garmon nomi bilan tanilgan Orif 
Toshmatov tashkil qildi.  0 ‘zbek  san’atkor va  ziyolilaridan tuzilgan 
jamoada  Muhiddin  Xo‘ja   Najmiddinov,  Sobirjon  Siddiqov, 
Berkinboy  Fayziyev,  Dehqonboy  Hofizlar,  Yoqibjon  changchi, 
Ashurali  Oxun  dutorchi,  Zokir  eshon  doirachi,  Hayit  Oxun 
tanburchi,  Rustam  Mehtar  sumaychi,  Ismat  kamaychi,  Sayfi 
qayroqchilar bor edi.  Ulaming ishtirokida zikr qilingan uyushma va 
“Tutzor”  guzarida  xalq  ansambli  tuzildi.  Bu  ansamblda  g‘ ijjakchi 
bastakor  To‘xtasin  Jalilov,  Hayitxon  tanburchilami  yonlarida: 
Komiljon  Jabborov,  Lutfullaxon  Xo'jayev,  Rahmat  Otaboyev, 
G‘anijon  Toshmatov,  Isxoq  Qori,  Salohiddin  hoji  kabi  havaskor 
yoshlami  ham  ko‘rish  mumkin  edi.  Ansamblning  dasturi  keng  edi. 
Ular  nafaqat  Andijon,  balki  Qo‘qon,  Marg‘ilon,  Farg‘ona, 
Namangan,  Jalolobod,  O'sh  shahar  va  qishloqlarida  ham  ish  olib 
bordilar.  Mazkur  jamoani  keyinchalik  To‘xtasin  Jalilov  ham 
boshqargan  edi.  Mashhur  bastakor,  0 ‘zbekiston  xalq  artisti
30

---

To‘xtasin  Jalilov  o‘zining  ustozi  Orif  Toshmatov  faoliyatini 
shunday  ta’riflagan  edi:  “Bizning  rahbarimiz  Orif aka  garmonda 
o‘zbek  xalq  kuylaridan  “Abdurahmonbegi”,  “Nasrulloi”,  “Ajam”, 
“Tanavvor”, “Ufor” kabi klassik musiqalardan tashqari “Дунайские 
волны”, 
“Амурские 
волны”, 
“Краковяк”, 
“Полька”, 
“Варшавянка”,  “Смело мы  пойдём”  kabi ruscha, bundan tashqari 
Hamzaning kuyiarini hamda o‘zi bastalagan musiqalarni jo ‘shqinlik 
bilan  ijro  etib  hammani  lol  qoldirar  edi.  Shular  orasidan  o‘zlari 
yaratgan  “Andijon  polkasi”  esa  juda  ham  mashhur  bo‘lib  ketdi. 
Shunisiga  qoyil  qolar  edimki,  ustoz  o‘zbek  xalqining  mumtoz 
kuylarini  dutorda  qanday  chalsa  garmonda  ham  shunday  nozik 
mohirlik  bilan  ijro  etar  edi.  Bular  o‘sha  muhitda  o‘zbek 
tomoshabinlari uchun ham qiziqarli, ham yangilik edi7.
Yana  shuni  aytib  o‘tish  joizki,  “Inqiiob”dan  avval  Farg'ona 
vodiysida,  Toshkent,  Samarqand,  Buxoro, Xorazm,  Surxondaryo  va 
Qashqadaryo  vohalarida  istiqomat  va  ijod  qilgan,  mashhur,  el-yurt 
hurmatiga  sazovor  bo'lgan  san’atkorlar,  sho‘ro  hokimiyati  davrida 
ham, shogirdlari bilan, o‘z faoliyatlarini davom ettirib xalqqa xizmat 
qildilar.  Ular  yangi  zamonda,  shahariaming  xalq  bilan  gavjum 
boigan  katta  choyxonalarida  o‘z  san’atlarini  namoyish  qildilar. 
Ayniqsa, yuqorida zikr qilganimizdek O'zbekistonning  1924 -  1932- 
yillarida poytaxti bo‘lgan Samarqand shahrining Registon yaqinidagi 
“Rastai Nov” choyxonasida Hoji Abdulaziz Abdurasulov ishtirokida 
boiadigan  musiqiy  kechalarda  ko'pincha  Buxoro,  Toshkent, 
Farg‘ona vodiysidan, Xorazm  va  boshqa hududlardan kelgan  mohir 
sozanda va xonandalar ishtirok etishardi.  Ulaming orasida Ota Jalol 
Nosirov,  Levicha  Boboxonov,  Domla  Halim  Ibodov,  Qori  Siroj 
Yusupov,  Tolibjon  Sodiqov,  Abduqodir  Ismoilov,  Matyusuf 
Xarratov,  Ahmadjon  Umrzoqov,  Shohnazar  Sohibov,  Faziiddin 
Shahobov kabi qator san’atkorlami ko‘rish mumkin edi.
Xulosa  qilib  aytish joizki,  yuqorida  nomlari  tilga  olingan  va 
olinmagan  o‘zbek  xalqining  sevimli  san’atkorlari  o‘z  ijrochilik 
san’atlarini  namoyish  etish  bilan  birga  turli  musiqiy  to‘garaklar 
tuzib,  yoshlarni  musiqiy  meros  an’analarida  tarbiyaladilar  va 
kelgusida el yurt hurmatiga sazovor bo‘lgan san’atkorlami yetkazib
7Ahmad Jabborov tomonidan Usta To'xtasin Jalilov bilan,  O'zbekiston kompozitoriar uyrehmasinmg binosida  1964- 
yilning 19-dekabrida, suhbat paytida yozib olingan.
31

---

berdilar.  Ustoziaming  ayrimlari  hokimiyat  tomonidan  tashkil 
qilingan musiqiy o‘quv maskanlarida teatr va konsert tashkilotlarida 
faol xizmat qildilar.
Shuni  aytish  joizki,  20  -   30-yillarda  yuqorida  nomlari  esga 
olingan,  xalqimizning  sevimli  san’atkorlari,  Respublikamizda 
tashkil  topgan  musiqali  teatr  va  konsert  tashkilotlarining,  musiqiy 
ansambllarning  asosiy  guruhini  tashkil  qilishdi  va  respublikada 
hamda Butunittifoqda 1925,1930,1932,1933,1935,1938 - yillarda 
o‘tkazilgan  teatr  va  olimpiadalarda,  ko‘rik  -  tanlovlarda  faol 
qatnashganlar.  0 ‘zbek  musiqa  san’atini  namoyish  etishda,  ayniqsa 
1936-yilda  tashkil  topgan  0 ‘zbekiston  davlat  filarmoniyasi  katta 
ro‘l  o‘ynadi.  Mazkur  filarmoniya  qoshida  boshqa  ijrochi jamoalar 
bilan  birga  1936-  yilda  mashhur  bastakor,  ustoz  To‘xtasin  Jalilov 
rahbarligida  100 kishidan  iborat “Etnografik ansambl” tuzildi.  Bu 
ansamblga  respublikaning  ko‘plab  viloyatlaridan  keksa  va  yosh 
san’atkorlar jalb  qilindi.  Ular  orasida:  Usta  Olim  Komilov,  atoqli 
qiziqchi  Yusuf  qiziq  Shakarjonov,  naychi  Abduqodir  Ismoilov, 
qo‘shnaychi  Ahmadjon  Umrzoqov,  naychilar  Saidjon  Kalonov, 
Valijon Hoshimov,  g‘ijjakehilar Po‘lat Rahimov, Nabijon Hasanov, 
Doni  Zokirov,  Said  Aliyev,  Xayri  Izomov,  Mamadali  Niyozov, 
rubobchilar — Tavur  Jumayev,  Ergash  Shukrullayev,  changchilar -  
Fahriddin  Sodiqov,  Matyusuf  Xarratov  kabi  sozandalar  bilan 
birgalikda  quyidagi  xonanda  va hofizlar qatnashdilar:  Mamat  bobo 
Sattorov,  Muhiddin  Qoriyoqubov,  Domla  Halim  Ibodov,  Mulla 
To‘ychi 
Toshmuhamedov,  Halima  Nosirova,  Tamaraxonim, 
Abdulla baxshi Nurullayev, Erka Qori, Gabriel Mullaqandov, Karim 
Mo‘minov,  Jo‘raxon  Sultonov,  Lutfixonim  Sarimsoqova,  Ma’mur- 
jon  Xudoyberganov,  Berkinboy  Fayziyev,  Nazira  Inog‘omova, 
Nazira  Ahmedova,  Fotima  Boruxova,  Shoista  Zokirova  va  ular 
qatorida  Madrahim  (Sheroziy)  Yoqubov  bor  edi.  0 ‘zbek  raqs 
san’atini  dekada  konsertlarida:  Rahim  Ollaberganov,  Xoji  Tam  - 
Tam,  Shukur  Hamdamov,  Ashur  qori  Rasulov,  Ismoil  PoMatov, 
Usmon qori, Mukarrama Turg‘unboyeva, Roziya Karimova, Halima 
Rahimova, Lizaxonim va boshqalar namoyish qilishdi.
Mazkur san’atkorlar Moskvada  1937-yilning may oyida o‘tgan 
dekada  kunlari  o'zbek  xalqining  musiqiy  san’atini  shoir  dramaturg 
Komil  Yashin  (Nug‘monov)ning  “Sayl”  ikki  bo‘limli  ssenariy
32

---

asosida  katta  konsert  dasturi  namoyish  qilindi.  Sahnalashtirishda 
bosh rejissor Mannon  Uyg'ur (Mannon Majidov), rejissorlar:  Yetim 
Bobojonov,  Sora  Eshonto‘rayeva,  rejissor  yordamchisi  Miroqilov, 
Ali 
Ardobus 
Qo‘ldoshev, 
rassomlar: 
X.X.Ikromov 
va 
MA.Gvozdikov,  musiqa  rahbari  hamda  dirijor  Tolibjon  Sodiqov, 
dirijorlar  Muxtor  Ashrafiy  va  Nikolay  Mironov,  “Etnografik 
ansambi”ning  rahbari  To‘xtasin  Jalilovlar  faol  qatnashdilar. 
Umuman mazkur dekada 0 ‘zbek xalqining boy musiqiy merosini va 
mohir  ijrochilik san’atining katta jozibali  ruhda namoyish  qilishda, 
san’atkorlaming ko‘p  guruhlari hokimiyat tomonidan  orden,  medal 
va unvonlar bilan taqdirlandilar.
Umuman,  ushbu  davrda  ruspublikamizda,  o‘zbek  va  rus 
san’atkorlarining  hamkorligida  musiqa  maktabiari,  1934-yiIda 
Namangan  va  Buxoro  musiqa  o‘quv  bilim  yurtlari,  1935-yilda