A jabborov, S. Begmatov, M. Azamova


Foydalanilgan adabiyotlar



Download 6,73 Mb.
Pdf ko'rish
bet35/100
Sana05.08.2021
Hajmi6,73 Mb.
#139116
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   100
Bog'liq
O'zbek musiqasi tarixi Jabbarov

Foydalanilgan adabiyotlar:
1.  0 ‘zbekiston milliy ensiklopediyasi. -Т.: 2003.
2.  История узбекской музыки. -Т.:  1972,1973,1991.
3.  Jabborov  A.  Musiqiy  drama  va  komediya  janrlari 
0 ‘zbekiston kompozitorlarming ijodiyotida. T: 2000.
4.  Вопросы  музыкальной  культуры  Узбекистана.  -Т.: 
1961,1969.
5.  Кари-Якубова Э. Мухитдин Кари-Якубов. -Т.:  1968.
6.  Akbarov I. Yunus Rajabiy. -М.:  1982.
7.  AshrafiyM. Yunus Rajabiy.-Т.:  1980.
8.  Akbarov II. To'xtasin Jalilov. -Т.:  1979.
79


0 ‘ZBEK OPERASI
Mavzu rejasi:
1.  Opera san’atining rivojlanish jarayoni.
2.  Rus kompozitorlari tomonidan yaratilgan operalar,  ulaming 
tarixiy o‘rinlari, yutuq va kamchiliklari, janr muammolari.
3.  Drama, bolalar va qo‘geirchoq teatrlar spektakllariga o‘zbek 
kompozitorlaming yaratgan musiqasi.
1930-yillar  oxirida  o‘zbek  va  rus  kompozitorlarining 
hamkorlik  ijodiyotida  yirik  sahnaviy  janrda  asar  yaratiladi.  Ya’ni 
kompozitorlar M.Ashrafiy  va  V.VasilenkoIar hamkorligida  birinchi 
“Bo‘ron” operasi yaratildi.
Urushdan  keyingi  davrdan  opera  teatrining  milliy  repertuari 
ancha  boyidi.  Bu  birdaniga  boMmagan,  aibatta.  Davr  boshida 
repertuarda  qayta  tahrir  qilingan  eski  asarlar  (S.Vasilenko  va 
M.Ashrafiyning  “Buyuk  kanal”,  V.Uspenskiy  va  G.Mushelning 
“Farhod va  Shirin”,  T.Jalilov va B.Brovtsinning “Tohir va Zuhra”) 
ustunlik qilgan.  Biroq  1958-yildan boshlab  deyarli har yili teatr o‘z 
repertuariga yangi o‘zbek operalami kiritdi.
Mavzu  va  badiiy  saviyasi  turlicha  bo‘lgan  mazkur  asarlar 
tomoshabinlar  tomonidan  ham  turlicha  qabul  qilindi.  Ba’zilari 
sahnadan  tezda  tushib  ketdi,  boshqaiari  esa  teatr  repertuaridan 
muhim  o‘rin  egalladi.  Biz  shulardan  ahamiyatliroqlarini  ajratib, 
avvalambor  zamonaviy,  muhim  mavzuga  bag‘ishlangan  asarlarni 
ko‘rib chiqamiz.
“G ulsara”  operasi  30  -  yillarda  yozilgan  shu  nomli  musiqali 
drama  singari  o‘zbek  ayolining  ozodlikka  chiqishi  mavzusi  bilan 
bog‘liqdir.  Aibatta,  spektakl  mazmunini  40-yillar  oxirining 
tomoshabini  “Gulsara”  musiqali  dramasi  o‘n  ikki  yil  aw al  birinchi 
bor  sahnalashtirilganidan  boshqacharoq  qabul  qiladi.  Vahshiyona 
mutaassiblik  ham,  paranji  tashlagani  uchun  o‘ch  olish  ham  uzoq 
o‘tmishda  qolib  ketgan  edi.  Lekin  eskicha  e’tiqodlar,  xususan,
80


ayollarga nisbatan “sovuq”  munosabat hali  hayotda uchrab turardi. 
Shuning  uchun  ularga  qarshi  kurash  o‘z  keskinligini  yo‘qotmagan 
edi.  Ko‘pgina  o‘zbek  ayollarining  hayoti,  kurashi,  orzulari  bilan 
chambarchas  bogiiq  bo‘lgan  Gulsaraning  taqdiri  tomoshabinlar 
qalbida  aks  sadosini  topar  edi.  “Gulsara”ning  ommabopligi, 
hayotiyligi ham shundadir25.
Libretto  mualliflari  K.Yashin  va  M.Muhamedov  yaxlit,  izchil 
rivojlangan  voqelikni  yaratishga  muvaffaq  boidilar.  Ayniqsa  bosh 
qahramon  obrazi  to'laqonli  chiqqan.  Spektaklning  boshlanishida  u 
zaif va  itoatkor,  ongida  aslni  qullarcha  itoatkor  boMishga  mahkum 
qiladigan eski  musulmon  aqidalar ustunlik qiladi.  Lekin  asta-sekin, 
chuqur  jafolar  tufayli  Gulsara  o'tmish  sarqitlariga  qarshi  ochiq, 
shiddatli kurashish zarurligini anglaydi.
Opera  asosidaga  musiqa  namunalarini  TJalilov  to‘plab, 
qisman  yaratib  bergan,  T.Sodiqov  yozib  olgan  va  R.Glier  qayta 
ishlagan  kuylardan  tashkil  topgan.  “Gulsara”  operasining  1949-yili 
sahna premyerasi bo‘lib o‘tgan.
“Maysaraning ishi”  Alisher Navoiy nomidagi akademik katta 
opera va balet teatr jamoasi kompozitor Sulaymon Yudakov, shoir - 
dramaturg  Sobir  Abdulla  va  M.Muhamedovlar  hamkorlikda 
“Maysaraning  ishi”  nomli  hajviy  operani  1959-yilning 6-yanvarida 
tomoshabinlarga  havola  qildi.  Opera  premyerasi  juda  katta 
muvaffaqiyatlar bilan o'tdi.
Respublikamizning  madaniy  -  ma’naviy  hayotida  ulkan 
voqeaga  aylandi.  Operaning  sahnalashtirilishida  ishtirokchilar: 
dirijor  Fazliddin  Shamsuddinov,  baletmeyster  Mukarrama  Tur- 
g‘unboyevaga, asosiy rollami ijro etuvchilar:
Maysara  -   Halima  Nosirovaga,  Oyxon  -   Saodat  Qobulova, 
Cho‘bon Ali -  Sattor Yarashevga, Mulla do‘st -  Karim  Zokirovga, 
qozi -  Xusan Ismoilovga, Hoji Darg‘a -  Jamol Nizom Xo‘jayevga, 
Hidoyat -  Mixail Davidov. Mazkur opera, bir necha avlodlar ko‘rish 
imkoniyatiga  ega  bo‘lmoqdalar.  “Maysaraning  ishi”26  operasining
25  Spektakhing  qahramoni,  yosh juvon  Cniisara  о‘г   eri,  flg'or  ishchi  Qocfor ta ’sirida  paranjisiai  tashlab,  o'qishga 
kirishga qaror qiladi.  Lekin bu rejasi xurofotchilaming quroliga aylangan Gulsaraning otssi ~ Ibrobjnming qarshiligiga 
uchraydi.  Drama qizini otasining zulmidan himoya qilmoqchi boMgan qahramonning onasi -  Oysaraning o‘Itmi btfan 
mgaydi.  Gulsara  Jbrohimmng  qoiidan  qutiUib  chiqib,  may donga  chopadi  va  barcha  ayoliami  yangi  bayor  uchun 
kurashga choriaydi.
26  Operaning  qisqacha  mazmunt  voqea  Turkistonda  XIX  asrda  o ‘tadi.  Maysaraning  akasi  o ‘lim  oldida  hovli&ini 
sotib,  sag'ir qolayotgan o‘g‘li Cho‘pon Alini noroiga 20 tillo pulni vasiqani Qoziga, boj pulini to‘3ah, pulni vasiqani
81


musiqiy tili  yorqin  milliy  ohangdorligi, jo ‘shqin -  jozibadorligi  va 
musiqiy dramaturgiyasining badiiy baquvvatligi bilan alohida ajralib 
turadi.  Musiqa  muallifi  S.Yudakov  atoqli  shoir  va  bastakor 
Hamzaning  shu  nomli  pyesasi  asosida  yozilgan  librettoga  musiqa 
bastalashda  operada  ishtirok  etuvchi  asosiy  personajlami  xatti  - 
harakat va munosabat,  niyatlaridan  kelib  chiqqan holda yondashib, 
ijobiy  va  salbiy  obrazlami  har  biriga,  alohida o‘zbek xalq  qo‘shiq, 
lapar va  yallalarga juda yaqin turadigan,  original,  yorqin  “Musiqiy 
portret”lar  yaratgan.  Ya’ni  hajviy  opera  janming  barcha  tipik 
xususiyatlariga  yondashib,  kompozitor  tez  harakat  rivojlanuvchi 
hajviy  epizodlar,  sahna  voqealarini  uzviy  ravishda  o'zgarishlari  va 
bog‘lanishlari,  burro  -  burroli  rechitativ  dialoglami  mantiqligi, 
yorqin  -   milliy  xushchaqchaq  musiqiy  sadolami  ta’sirchanliklari 
bilan tomoshabin -  tinglovchilami maflun qildi.
Opera  musiqiy  dramaturgiyasining  rivojlanish  jarayonida, 
Download 6,73 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   31   32   33   34   35   36   37   38   ...   100




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish