A. D. Kayumov gruntshunoslik

O‘lchami bo‘yicha g‘ovakliklarning taqsimlanishi 
G„ovaklik 
nomi 
G„ovaklik 
o„lchami 
G„ovaklikning 
genetik 
taalluqligi 
G„ovaklikda suv-
ning harakati 
Qanday 
jinslarda 
bo„lishi 
Makrog„o-
vaklik 
>1 mkm  granulalar 
ora-
sida, 
puffaksi-
mon, 
ishqorlanish 
gravitatsiya 
su-
vining 
erkin 
harakati;  suvning 
kapillyarlardan 
ko„tarilishi  amal-
da kuzatilmaydi 
yirikdonali, 
biogenli, 
effuzivli 
Mezog„o-
vaklik 
1-0,01 
mm 
granulalar,  kris-
tallar,  agregatlar 
orasida 
gravitatsiya 
suvining  harakati 
ma‟lum  gradiyent 
bo„lganda  kuza-
tiladi; 
kapillyar 
ko„tarilish 
kam 
balandlikka 
tez 
yetadi 
qumli,  lyossli, 
biogen,  ayrim 
effuzivlarda 
Mikrog„o-
vaklik 
10-0,1 
mkm 
agregatlar,    gra-
nulalar 
ichida, 
suv 
kapillya-
rlardan 
katta 
gillar,  organo-
kimyoviy, 

---

79
 
 
qisman 
agregatlar  
orasida 
balandlikka 
se-
kin 
ko„tariladi; 
gravitatsiya  suv-
larining  harakati 
gradiyent 
katta 
bosimli 
bo„l-
ganda bo„ladi.  
ayrim 
sementlashgan 
donador 
Ultraka-
pillyar 
g„ovaklik 
(<0,1 
mkm 
agregatlar,  
granulalar ichida 
gravitatsiya 
va 
kapillyar suvining 
harakati 
bo„l-
maydi; 
g„ovak-
liklar  bog„langan 
suv bilan to„lgan. 
gilli 
 
2.5 rasm. Gilli gruntlarda g‘ovaklikniтп shakli: a – zarralararo; b – 
ultramikroagregatlararo; v – mikroagregatlararo; g – agregatlararo; d – zarralararo; 
e – mikroagregat-zarralararo; j – zarralar ichida; z – biogen yo„li bilan hosil 
bo„lgan g„ovaklik. 
 
Yoriqlik  ko‘rinishidagi  g‘ovaklik.  Arim  hollarda  jinslarning  umumiy 
g„ovakligini baholashda ularning tarkibidagi yoriqliklar hisobga olmasdan amalga 

---

80
 
 
oshirib  bo„lmaydi.  Ko„pchilik  jinslar,  ayniqsa  magmatik  va  metamorfikilar, 
g„ovaklik 1-5% bo„lganda yoriqlik g„ovakligi 10-20% ga yetishi mumkin. 
Yoriqliklar kengligi bo„yicha quyidagicha bo„lishi mumkin: nozik (<1 mm), 
mayda (1-5 mm), o„rtacha (5-20 mm), yirik (20-100 mm) va juda yirik (>100 mm).
 
Genetik alomatlariga qarab yoriqliklarni bir necha turga bo„lish mumkin. 
1. Litogenetik – tog„ jinsining hosil bo„lishida shakllanadi, masalan, magma 
eritmasining qotishida, metamorfizmda, cho„kindilarning qayta shakllanishida. 
2. Tektonik – jinslarning tektonik deformatsiyalanishi, siqilish va ezilishida 
hosil bo„ladi.  
3. Ekzogen – jinslarning nurashida, ko„chkilar yuz berishida karstli g„orlarni 
hosil bo„lishida yuzaga keladi.