A. D. Kayumov gruntshunoslik

3.23-rasm. Kompressiya ko‘rsatkichlarini hisoblashga oid chizma. 
 
Yuk  olingandan  so„ng  gruntlarning  g„ovaklik  koeffitsiyenti  boshlang„ichga 
teng  bo„lmaydi,  bu  grunt  strukturasi  o„zgarishining  qaytmasligiga  guvoh  bo„ladi. 
Dekompressiya,  namunadan  yukni  suvda  olinadimi  yoki  har  xil  moddalarning 
eritmasida olinadimi, shunga qarab har xil kechadi.  
 
Lyossimon  gruntlarning  cho‘kuvchanligi.  Bosim  ostida  turgan  lyossimon 
jinslarda,  ularni  suv  bilan  namlaganda,  cho„kish  deb  ataluvchi  hajm 
kichrayishining qo„shimcha deformatsiyasi kuzatiladi. 
 
Lyossimon  gruntlarning  cho„kuvchanligi  muhandis  inshootlarini  buzilishga 
olib  keladi.  Gruntlarning  cho„kishida  hajm  o„zgarishidagi  vertikal  komponentlar 
quyidagi ifoda bilan aniqlanadigan nisbiy cho„kuvchanlik oeqali baholanadi: 
                                       
0
0
'
h
h
h
h
h
Р
Р
Р
ЧЎ





,                                               (3.36) 
bu  yerda  h
R
–  tashqi  yuk  va  gruntning  yuqoriga  qatlamining  xususiy  og„irligidan 
tushayotgan  bosimga  teng  R  bosim  ostidagi  tabiiy  strukturali  va  nam  grunt 
namunasi  balandligi; 
'
Р
h -  to„liq  nam  shimgandan  so„nggi  R  bosim  ostidagi  o„sha 
grunt namunasining balandligi; h
0
–gruntning xususiy bosimiga teng bo„lgan bosim 
ostidagi o„sha namuna balandligi. 
 
Agar  nisbiy  cho„kuvchanlik  ε
CHO„
  ≥  0,01  bo„lsa,  unda  bunday  gruntlar 
cho„kuvchan hisoblanadi. 

---

143
 
 
 
Cho„kuvchan  gruntlar  uchun  kompression  egrilar  (3.24-rasm)  bosim  ostida 
namlanishda  hajmning  sakrashsimon  o„zgarishi  bilan  tavsiflanadi.  Cho„kuvchan 
gruntlarning kompression egrisida uchta uchastkani ajratish mumkin: 1 – dastlabki 
strukturali  gruntning  siqilishiga  mos  keluvchi  ab  maydoni;  2  –  namlashda 
strukturali  bog„liqlikning  buzilishi  va  gruntlarning  qo„shimcha  zichlashini 
tavsiflovchi  bv  uchastka;  3  –  buzilgan  tabiiy  strukturali  bog„langan  namlangan 
gruntlarning zichlashish maydoni (vg).