A. D. Kayumov gruntshunoslik

3.29-rasm. Har xil sinov sxemalaridagi nam shimgan gilli gruntlarning 
surilish grafigi: 1 – konsolidatsiyalashgan-drenajlangan sinov; 2 – 
konsolidatsiyalanmagan-drenajlanmagan sinov. 
 

---

152
 
 
 
3. Konsolidatsiyalangan – drenajlanmagan sinov (KN-surilish). Avval grunt 
zichlashtiruvchi yuk ta‟sirida to„liq konsolidatsiyalanadi, keyin tez surish sxemasi 
bo„yicha  o„zgarmas  g„ovaklik  va  namlikda  kesiladi.  KN-surilish  natijalari  NN-
surilish va KD-surilish oralig„ida surilishga qarshilikning oraliq qiymatini beradi. 
 
Bir  xil  gilli  gruntlarning  NN,  KD  va  KN  usullari  bo„yicha  olingan 
ko„rsatkichlari grunt skeletidagi gruntlarni buzilishi yuz beradigan har xil samarali 
kuchlanish  bilan  tushuntiriladi.  Agar  NN  va  KN  sinovlarning  natijasini  total 
ko„rinishda  emas,  samarali  kuchlanish  (ya‟ni  g„ovaklik  bosimini  hisobga 
olmasdan) ko„rinishda  berilsa, unda  hamma  uchta usul bilan olingan natijalar bir 
xil bo„ladi. 
 
Qoya tog„ gruntlarining  bir  o‘qli  siqilishga mustahkamligi keng miqdorda 
o„zgaradi: eng yuqorisi magmatik va metamorfik gruntlarda, eng kichigi cho„kindi 
qoya tog„ gruntlarida va nuragan turlarida kuzatiladi.  
 
Gruntlarning  struktura-teksturali  xususiyati  vaqtinchalik  siqilishga  qarshilik 
miqdorini  belgilovchi  eng  muhim  ichki  omil  hisoblanadi.  Bir  o„qli  siqilishga 
tadqiqot  o„tkazishda  (3.30-rasm)  eng  katta  qiymat  bo„lgan  R
SQ
  (bir  xil  sharoitlar 
uchun) mustahkam fazali (sementlashgan va kiristallashgan), eng kichigi – aralash 
yoki  o„tuvchi  (nuqtali)  kontaktli  gruntlar  uchun  tavsifli  bo„ladi.  Bunda  «kuch-
deformatsiya»  diagrammasi  tavsifi,  shuningdek  deformatsiyalanish  turlari  mo„rt, 
mo„rtplastik va plastik gruntlar uchun har xil bo„ladi (3.31-rasm). 

---

153