A. D. Kayumov gruntshunoslik


Gruntlarning kimyoviy va fizik-kimyoviy xossalari



Download 8,96 Mb.
Pdf ko'rish
bet59/147
Sana30.06.2021
Hajmi8,96 Mb.
#105332
1   ...   55   56   57   58   59   60   61   62   ...   147
Bog'liq
gruntshunoslik

 
3.1 Gruntlarning kimyoviy va fizik-kimyoviy xossalari 
 
 
Gruntlarning  kimyoviy  xossalari  unda  bo„ladigan  kimyoviy  o„zgarishlarni, 
har  xil  moddalar  bilan  o„zaro  kimyoviy  ta‟sirda  o„zaro  ishtirok  etish  qobiliyatini 
o„zida aks ettiradi. Ular gruntda kechadigan kimyoviy reaksiyalarda, gruntlarning 
yerishida,  kimyoviy  yutilish  qobiliyatida,  gruntlarning  kimyoviy  faolligida 
bilinadi. 
 
Gruntlarning  eruvchanligi.  Gruntlarning  eruvchanligi  deganda  ularning 
tabiiy  suv  yoki  boshqa  eritmalar  ta‟sirida  erish  qobiliyati  tushuniladi.  Erish 
jarayonida  dipol  tuzilishga  ega  bo„lgan  suv  molekulalari  minerallarning  kristall 
panjarasini  buzadi.  Bunda  panjaradagi  ionlar  suvga  o„tadi  va  suvli  eritmani  hosil 
qiladi.  Erish  va  keyinchalik  gruntning  qattiq  komponentlari  tarkibiga  kiruvchi 
moddalarning chiqib ketishi natijasida uning holati va xossasi o„zgaradi, shuning- 
dek massivda har xil o„lchamdagi g„ovaklik hosil bo„ladi.  


82
 
 
Gruntlarning  erishi  har  xil  yo„l  bilan  kechadi.  To„g„ridan  to„g„ri  erish 
g„ovakliklar  yoki  yoriqliklarda  bo„lgan  suvlar  (yoki  boshqa  har  qanday  eritma), 
berilgan sharoitda grunt tarkibidagi mineral bilan o„zaro ta‟sirlanishida rivojlanadi. 
Yer  osti  suvlarining  oqish  tezligi  oshishi  bilan  u  oshadi.  Diffuziyali  erish  (ishqor 
yuvilishi)  to„g„ridan  to„g„ri  yerishga nisbatan  farqli  ravishda harakatlanuvchi  suv 
oqimining minerallarning erishiga ta‟siri bilan bog„liq emas. U grunt massivining 
har  xil  maydonida,  ionlarning  g„ovaklik  eritmasida  konsentratsiyaning  farqlari 
ta‟sirida,  o„z-o„zidan  harakatlanib,  gruntning  qattiq  qismini  va  g„ovaklikdagi 
suvlar tarkibini o„zgarishga olib kelishi tushuniladi.  
Juda  kam  suv  o„tkazuvchanlikka  ega  bo„lgan  va  tarkibida  ko„p  miqdorda 
bog„langan  va  immobilizatsiya  suvlari  bo„lgan  gilli  gruntlarda  diffuziya  erish 
jarayoni  muhim  ahamiyatga  ega.  Ularda  g„ovaklik  eritmasi  filtratsiyasida  erigan 
moddalarning,  ko„pincha  diffuziyaga  nisbatan  ancha  kichik  bo„lgan  ko„chishini 
o„lchash  mumkin.  Qumli,  yirik  donali  gruntlarda  va  qattiq  kristalli  bog„langan 
yorilgan  gruntlarda,  suv  o„tkazuvchanligi  kam  bo„lgan,  suvda  eruvchi 
komponentlarning  to„g„ridan-to„g„ri  erishi  va  ularning  filtratsiya  yo„li  bilan 
ko„chishi asosiy omil hisoblanadi. 
Gruntlarning  eruvchanligi  ularning  kimyoviy-mineral  tarkibi  va  strukturali 
xususiyati, erituvchini eritish qobiliyati (yer usti va osti yoki boshqa erituvchilar), 
shuningdek  termodinamik  sharoiti  bilan  belgilanadi.  Hamma  turdagi  gruntlar 
kimyoviy-mineral  xususiyati  va  tog„  jinsini  tashkil  qiluvchi  elementlar  orasidagi 
bog„liqlik tavsifiga bog„liq holda eriydi. Mutlaq erimaydigan gruntlar uchramaydi. 
Ammo  amaliyot  nuqtai  nazaridan  karbonatlar  (ohaktosh,  dolomit,  bo„r),  sulfatlar 
(gips, angidrid) va galoidlarni (galit, silvin, silvinit, karnallit), shuningdek boshqa 
turdagi  jinslar  (marmar,  sho„rlangan  gilli  va  lyossimon  jinslar  va  boshqalar) 
tarkibiga kiruvchi galit, gips, kalsit va ularga yaqin minerallar erishi katta qiziqish 
uyg„otadi. 
 
O„tkazilgan  eksperimentlar  natijalarining  ko„rsatishicha  erituvchining 
kiristall  panjarasi  enyergiyasi  va  dielektrik  xossalari  mineral  va  gruntlarning 
erishini  belgilovchi  muhim  omil  hisoblanadi,  ammo  ular  yakkayu  yagona  omil 


83
 
 
hisoblanmaydilar. 
Galoidlar, 
sulfatlar 
va 
karbonatlarning 
eruvchanligi 
quyidagilarga  bog„liq  bo„ladi:  a)  tog„  jinsi  tuzilgan  mineralning  o„lchamiga;  b) 
aralashmalarning  borligiga;  v)  xarorat  va  bosimga;  g)  tabiiy  suvlarning  kimyoviy 
tarkibi va ulardagi karbonat kislotasiga (Sokolov). 
 
Ma‟lumki  amalda  erimaydigan  gruntlar  bo„lmaydi.  Ayrim  mineral  va 
moddalarning suvda harorati 20
o
C bo„lganda eruvchanligi 3.1-jadvalda
 
keltirilgan.  
 
3.1-jadval 

Download 8,96 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   55   56   57   58   59   60   61   62   ...   147




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish