A. B. Xayitov, A. M. Akbarov personalni

Partisipativ
1
 
uslublar  
Intizomli 
uslublar  
Maqsadli uslub 
Ish hajmini 
kengaytirish va 
mazmuni 
boyitish 
uslublari  
Manaviy 
rag’batlanti-
rish uslublari 
9.4-rasm. Qiziqtirish uslublari 
Ehtiyojlar 
Maqsad 
Faoliyat 
Qiziqish 
Ehtiyoj qondirish natijalari 

 
Ehtiyoj qondirilgan 

 
Ehtiyoj qisman qoldirilgan 

 
Ehtiyoj qondirilmagan 
9.3-rasm. Ehtiyoj orqali aniqlanadigan qiziqish modeli 

---

 
167 
uslublarning  bevosita  (ish  haqi,  mukofot,  qo’shimcha  to’lovlar)  va  bilvosita 
(imtiyozlar:  ovqatlantirish,  pul  to’lanadigan  mehnat  ta’tillari,  hayot  va  salomatlikni 
sug’urta qilish, pensiya ta’minoti va hokazolar) turlari mavjuddir. 
Iqtisodiy  uslublar  asosida  samarali  mehnat  uchun  moddiy  rag’batlantirish 
yotadi.  Ko’pgina  korxonalarda  xodimning  ish  haqini  joriy  davrdagi  ish  natijalariga 
bog’lashga  harakat  qilishadi.  Bu  masalada  bozor  tamoyillari:  turmush  kechirish 
qiymati, ishchi kuchi taklifi, raqobatchilar  to’layotgan  ish haqi darajasi, ish  haqining 
davlat tomonidan muvofiqlashtirib borilishi va hokazolar hisobga olinishi kerak. 
Hozirgi  vaqtda  personalga  ma’muriyat  tomonidan  qo’shimcha  imtiyozlar 
berish tajribasi keng yoyilmoqda. Ular quyidagilardan iboratdir: 
—
 
xodim maqomi nufuzini belgilovchi; 
—
 
xodim ijtimoiy himoyalanganligini ko’rsatuvchi; 
—
 
bevosita  bajarilgan  ish  va  ishlab  chiqarish  vazifasi  uchun  belgilangan 
imtiyozlar.  Mukofotlash  tariqasida  u  yoki  bu  imtiyozni  tanlash  ma’muriyat  vakolati 
hisoblanadi. 
Moddiy  rag’batlantirish  hamisha  ham  qiziqgirishning  eng  ta’sirchan  vositasi 
bo’lib qolaveradi. Biroq personal farovonligi ko’tarilgan sari birgina uning o’zi etarli 
bo’lmaydi. Yana shuni ham hisobga olish kerakki, qiziqtirishning iqtisodiy uslublari 
kompaniya yoki firma tomonidan sezilarli darajada xarajatlarni talab etadi.