A. B. P a k ir d in o V u. A. V a L i X o n o V

Epidem iyani harakatlantiruvchi kuchlar
Respublikada epidemiyani harakatlantiruvchi asosiy kuch sifa- 
tida giyohvand m oddalarni iny eksiya y o 'li bilan nolegal (yashirin) 
iste’mol qilinishidir. Bu jaraylonda tarkibida OIV b o 'lg an qon bilan 
zararlangan um umiy shpris, ignalar va eritm alardan foydalaniladi.
OITS xizmati to m o nid an 2005- yilda am alga oshirilgan xulq-at- 
\ o r b o 'y ic h a o 'tk azilg an nazorati m am lakatning 14 ta m a'm uriy 
hududidagi igna orqali giyohvand m oddalarni iste'm ol qiluvchilar 
(10 G M IQ ) orasidan 3756 nafar respondentni qam rab oldi. Uning 
natijalariga k o 'r a IO G M IQ 33 % oxirgi inyeksiva qabul qilish pay- 
tida o 'z g a la r shprisidan foydalangan, lO G M IQ ning 61 % doimiy 
b o i m a g a n ju ft bilan jinsiy ailoqaga kirish paytida prezervativdan 
toy dalanm agan. u m u m a n olganda lO G M IQ n in g 80 % OIV infeksi­
yasi yuqishini kam aytiradigan xatti-harakatlarni bajarmagan.
M am lak at hududiy jihatd an A fg 'o n isto n d a n Yevropa m am lakat- 
lariga geroin m oddasini olib o 'tis h y o 'lid a jo y ia s h g a n bo'lib, bu hoi 
noqonuniy bozorda geroin m oddasining doimiy taklifi mavjudligi- 
ga olib keladi va O 'zb ek isto ng a uning hududidan noqonuniy tarzda 
olib o'tilay otgan geroin m oddasining tarqalishi xavfini tug'diradi. 
bu esa giyohvand m oddalar (iste’mol qiluvchilar sonining k o 'p a -
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

yishiga. oqibat natijada esa O lV /O IT Sning tarqalishiga olib kelishi 
mumkin.
O 'z be k iston da O IV/OITS tarqalishining ahamiyatiga k o 'ra ik- 
kinchi o 'rin d a b o i g a n у o' li — infeksiyaning jinsiy aloqa yo'li orqali 
yuqishidir.
M am lakatning 14 ta m a'm uriy hududida olib borilgan. tanlan- 
gan 1350 nafar seks xizmati ko'rsatuvchilar (SXK) b o 'y ich a o 't k a ­
zilgan dozorli epidem iologik nazorati m a iu m o tla r ig a k o 'ra bu gu­
ruhga m ansub shaxslarning 35 
%
doimiy b o i m a g a n juftlar bilan 
aloqaga kirishish paytida him ova vositalaridan (prezervativlardan) 
foydalanmaydi. 5 % g h o h v a n d moddalarni inyeksiya yo'li bilan 
iste’mol qiladi. 2005- у iIda Toshkent shahrida SXK orasida zaxm 
(sifilis) kasalligining tarqalishi tanlangan 325 kishining 8.5 % da, 
Sam arqandda tanlab tekshirilgan 284 kishining 9.5 % da aniqlan­
gan bo'lib, bular xavfii jinsiy amaliyotlardan guvohlik beradi.
K o 'p sonli juftlar bilan jinsiy aloqaga kirishishga moyil yana bir 
aholi guruhiga erkaklar bilan jinsiy aloqa qiluvchi erkaklar (ES- 
A Q E)lar kiradi. 2005- yilning noyabrida Toshkent shahridan tan­
langan 102 nafar ESA Q Elar orasida o'tk azilg an s o 'ro v natijalari- 
ga ko'ra. uch oy davom ida ularning bir jinsli juftlarining o 'rtacha 
soni 22 kishini tashkil etgan. Shu bilan birga s o 'ro v d a qatnashgan 
ESA Q Ening 38 % ham erkaklar. ham ayollar bilan jinsiy aloqaga 
kirishganligini xabar qildi. bu esa O lV /O IT Sning ESA Q E guruhi- 
dan um um iv populatsiyaga chiqib ketish imkoniyatini tavsiliaydi. 
ESA Q E 39 % doimiy b o i m a g a n erkak jufti bilan jinsiy aloqa pay­
tida him oya \ ositalari (prezervativ )dan foydalanmagan. ayollar bi­
lan jinsiy aloqa pay tida esa 58 % (prezervativdan) foydalanmagan. 
Ularning 39.5 % i s o ’nggi paytlarda JA Y B Y u K alomatlari borligini 
xabar qilishdi, tanlangan guruhda zaxm kasalligining tarqalganligi 
7.8 
%
ni tashkil etdi.
Yuqish xavfi darajasi yuqori b o i g a n ayrim aholi guruhlari 
xatti-harakati ularning vakillari o 'rtasid a OIV infeksiyasi. virusli 
gepatit 
C.
zaxm kasalligi tarqalganligi darajasi bilan belgilanadi.
23
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

OIV infeksiyasi yuqish darajasi yuqori b o 'lg a n kishilar o'rtasid a 
OIV infeksiyasi haqida xabardorlik darajasining pastligi. o 'z qadri- 
qimmatini bilmasligi. xavfsiz xulq-atvor. o 'z huquqini himoya 
qila olmasligi. him oya vositalaridan va xayrixoh tibbiy servisdan 
foydalanish imkoniyatining kamligi OIV yuqishi xavfini oshira- 
di. H am on uchrab turadigan ongli roziliksiz va testgacha m asla- 
hatlarsiz majburiy ravishda tekshirish amaliyotlari ushbu guruh 
vakillari bilan OIV infeksiyasining oldini olish uchun profilaktik 
choralarining zaruriy qamrovini am alga oshirishda ham koiiikni 
y o 'lg a q o 'y is h imkonini bermaydi. Ular davlat tuzilmaiari, j u m ­
ladan. tibbiyot tnuassasalari bilan m uloqotga kirishishdan qochish- 
ga harakat qilishadi, chunki r o 'y x atg a tushishdan va maxfiylik osh- 
kora b o 'lish id an cho'chishadi. Buning oqibatida ushbu m u am m o
inyeksiya orqali giyohvand moddalar iste'm ol qiluvchilar (JOG- 
MIQ). seks xizmati k o ’rsatuvchisi (SXK ) va ESA Q E o'rtasida dol- 
zarb b o 'lib qolmoqda.