A. B. P a k ir d in o V u. A. V a L i X o n o V

O ‘zbekistonda O IV /O IT S yuqishinin g ijtimoiv va m uhitga
oid omillari
Yoshlar ayniqsa, qizlarning xabardorligi darajasiga. natija- 
da xavfsiz xulq-atvor tanloviga ta 's ir ko'rsatuvch i m uhim ijti- 
m oiy omillar orasida jin siy m asalalar va OIV yuqishi masalalarini 
m uhok am asin ing a n 'a n av iy tarzda milliy axloq-odob qoidalariga 
zid ekanligini qayd etish mumkin. Ushbu masalalar m u ho kam a si­
ning t a ’qiqlanishini xotin-qizlarning tengsizligi. ayolning moddiy 
jihatdan erkakka qaramligi, erkaklar va ayollar tom onidan nikohga- 
eha b o 'lg a n jinsiy aloqalarga nisbatan ikki xil ijtimoiv axloqiy qa- 
rashlarning qoTlanilishi, shuningdek. avollarga nisbatan oilaviv 
zo 'ro v o n lik k a jam oatch ilik bag'ri kengligi tufayli yanada kuchaya- 
di. Jam oatchilik orasida prezervativlarga talab darajasi pastligicha 
saqlanm oqda.
O 'z be k isto nd a OIV infeksiyasi tarqalishining m uhim sababla- 
ridan biri OIV bilan vashovchi kishilarning kamsitilishi (stigma- 
tizatsiya) bilan bog'liq. V aziyatning tahlili shuni ko'rsatdiki. h o ­
zirgi paytda m am lakat aholisi o ‘zining OIV m aqom ini bilmaslikni 
afzal k o ‘rmoqda. O IV /O ITS bilan kasallangan kishi zim m asiga 
kasallikni boshqa o dam ga yuqtirish xavfi yuzaga kelgan taqdirda 
qonun oldida javob g a rlik shaklidagi q o 's h im c h a m as'u liy a t yuk- 
lanadi. OIV maqom i to 'g 'risid a g i axborotni oshkora bo'lishi OIV 
infeksiyasi bilan kasallangan kishiga nisbatan ijtimoiv cheklab 
q o 'y ish q o ila n ilis h ig a olib keladi. Bunday kishilar uchun amal- 
da tibbiy xizmatlar. ta'lim olish va ishga kirishga oid cheklovlar 
paydo bo'ladi. Vaholanki. O lV ning yuqishi. eng avvalo, odam- 
lar xulq-atvoriga bog'liq bo'lib. har bir alohida odam tom onidan 
nazorat qilinishi mumkin. O 'z in in g OIV m aqom idan ogoh bo'lg an
shaxs xatti-harakatlari O lV n in g yuqishidan him oyalashga va avni 
paytda o 'z in in g OIV m usbat m aqom i oqibatlarini yengillashtirish- 
ga } o'naltirilgan bo'lishi m um k in (jumladan, nikohlanish. farzand 
k o ‘rish, o 'qish, oilaning q o 's h im c h a darom ad manbavi sifatida 
vordamchi x o 'jalik tashkil etishi va h. к masalalarini hal etishda). 
K o 'p c h ilik tom onidan shu narsa tan olinganki. har bir inson o 'z i-
28
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

ning OIV m aqomini bilishi epidem iyaga qarshi kurashishning eng 
m uhim chorasi bo 'la oladi.
OIV OITS epidemiyasi avj olishi sabablarining yana bir guruhi 
biologik omillar hisoblanadi. Bu O I \ ' infeksiyali kishilarning davo- 
lanish bilan yetarli darajada qam rab olinmasligi bo 'lib. bu hoi OIV 
musbat subpopulatsiyasining virus yuklamasini yuqori bo'lishi va 
OIV infeksiyasining у uqish ehtimolini yuqori b o '1 ishini belgilaydi. 
JA Y B Y u K tarqalganlik darajasining pasaym aganligi (2005- yilda 
m am lakatning 5 ta m a i n u r i y hududidagi 1768 nafar hom ilador 
ayol qamrab olingan epidem iologik nazorat m a'lum otlariga ko'ra 
ularning 1.5 % da zaxm kasailigi borligi aniqlangan) aholiga OIV 
vuqishi xavfini oshiradi.
O 'z b e k isto n epidem iya ko'tarilishiga oid ichki omillar bilan 
birga aholining jadal migratsiyasi kuchli b o 'lg a n davlatlar, eng 
avvalo, Rossiya Federatsiyasi, shuningdek, Q o z o g ‘iston va Toji- 
kistondagi OIV tarqalganlik darajasi bilan b o g ‘liq b o 'lg an tashqi 
omillar ta'sirini his etmoqda.