A. B. P a k ir d in o V u. A. V a L i X o n o V

Term inal bosqich (so f OITS):
A) Teri shakli.
B) O 'p k a shakli.
D) O shqozon-ichak tizimi shakli.
E) Haro rat li shakli.
F ) Asab tizimi shakli.
Yuqorida keltirilgan klassifikatsivalardan koTinib turibdiki. 
ular orasida katta tafovut y o 'q , faqat ayrim holatlar b o 'y ic h a biroz 
farq qiladi. xolos.
K asallikning inkubatsion davri, 
ilgari ta'k id lab c ti lg a n i d e k
2 haftadan 8 h a f tagacha. o 'rta c h a 3 - 6 hafta d avom etadi. am m o bu 
davr cho'zilishi ham, qisqarishi ham mumkin. JSSTning OIV infek- 
siyasi b o 'y ich a yetakchi mutaxassislari J. Chin va J. M annlarning 
e 'ti r o f etishlaricha, bu davr 10 yilgacha davom etishi mumkin. Lab­
oratoriya tekshirishlari natijasida aniqlandiki. T 4-limfotsitlar kul- 
turasiga viruslar bilan zararlangan material q o ‘shilganda hujayra 
sitoplazmasida 2 soatdan keyin Southern blot, usulida tekshirilgan- 
da virusning chiziqli joylashgan DNKsi aniqlangan. y a ’ni virus shu 
vaqt ichida hujayra ichiga kirib. q o b ig 'id a n chiqib R N K genomi- 
ni qaytalam a transkriptaza qilib D N K hosil qilgan. O lV ning CD4 
retseptoriga ega b o i g a n T4-limfotsit hujayrasi ichiga kirish jara- 
vonining biokimyo m exanizm i shundan iboratki, CD4 molekulasi 
unga OIV retsepsiya qilgach fosforlanish jarayoni kuzatiladi. Bu ja- 
rayon huja\ railing proteinkinaza С fermenti tom onidan katalizlana- 
di. OlV ning retsepsiya uchun CD4 molekulasini o ‘zi uchun maxsus 
retseptor sifatida tanlashining sababi shundaki, virus qobig'idagi 
gp 120 oqsili CD4 molekulasi bilan bevosita b o g i a n i s h xususiyati- 
ga ega. bu spetsifikdir. Virusning gp 120 oqsili hujayraning CD4 
retseptori bilan b og'langach, CD4 m olekulasining sitoplazmatik 
uchastkasida tezda fosforlanish kuzatiladi, bu jarayo n hujayra pro-
57
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

teinkinazasi bilan katalizlanadi. 2 soatdan keyin hujayra sitoplaz- 
m asida chiziqli shakldagi provirus DNKsi aniqlanadi. 6 soatdan 
keyin esa virus D N K sining halqasimon shakli aniqlanadi, ya'ni 
virus genom ining hujayra genom iga integratsiyasi yakunlanadi. 
Shu vaqtdan boshlab infeksiyaning latent bosqichi boshlanadi. V i­
rus o 'z antigenlari bilan hozircha im m un tizimini «qitiqlamaydi». 
demak. virusga nisbatan m axsus antitela ishlab chiqarish ko'rin- 
ishidagi im m un jav o b y o 'q va sensibilizatsiyalangan limfotsitlar 
y o 'q . Yuqorida aytilgan latent infeksiy a tushunchasi faqatgina alo ­
hida olingan bitta hujayra uchun tegishli. butun organizm uchun 
emas. Organizm uchun infeksiyaning bu davri «inkubatsion» davr 
deb ataladi. Organizm m iqyosida k o 'p g in a omillar ta 's ir qilib. v i­
rusning latent genomini faollashtirib. viruslar ekspressiyasiga olib 
kelishi mumkin. Bunday omillar bo'lib boshqa viruslar v a bakteri­
al infeksiyalar, glukokortikoid gorm onlarning m iqdorining ortishi, 
gipertermiya, ultrabinafsha nurlari va boshqalar hisoblanadi.
Inkubatsion davr o'tgach . kasallikning o 'tk ir infeksiya fazasi 
(yoki o 'tk ir isitma fazasi, o 'tk ir OIV infeksiyasi. serokonversion 
sindrom, m ononukleazsim on sindrom) boshlanadi. Bu bosqichning 
davomiyligi 3 - 4 kundan 1 oygacha. o 'rta c h a 2—3 hafta, keyin esa 
kasallik spontan ravishda (y a'n i o 'z -o 'z id a n ) regressga uchraydi. 
Bu bosqichning klinik alomatlari turli xil b o'lib. dastlab bosh o g'ri- 
shi. o'zin i noxush sezish. uyqusirash. um um iy holsizlik, k o 'p ter- 
lash. mialgiya. artralgiya. haroratning ko'tarilishi. tom oqda og'riq. 
angina, faringit. limfadenopatiya. gepatolienal sindrom (ayniqsa. 
yosh bolalarda). diareya kuzatiladi. Bemorlarni ichakning sanchib 
og'rishi. qayt qiiish. ich ketishi. ensa sohasidagi m uskullarning tor- 
tilishi (rigidligi). y o ru g 'lik k a qarav olmaslik kabilar ham bezovta 
qilishi mumkin. Harorat ko'tarilg an d an 2 - 3 kun o'tgach. terida va 
shilliq qavatlarda toshm alar paydo bo'ladi. bu toshm alar bemor- 
ni bezovta qilmaydi va 5 - 8 kundan keyin o ’tib ketadi. Eng k o 'p
uchray digan toshm alar bu qizam iqsim on m akulez va papulez to sh ­
malar bo'lib. ularning diametri o 'lcham i 1 sm gacha, pushti-qizil
58
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

rangda. bir-birlari bilan qo'shilmaydi. Bu toshmalarning eng ko'p 
uchraydigan sohalari: bo'yinda va ko'krak qafasining yuqori qis- 
mida - 100 ° o hollarda uchraydi. yuzda - 60 %. q o ila rd a - 40 %. 
sonda va boshning sochli q is m i d a - 20 % hollarda uchraydi. Yana 
olatning bosh qismida. yorg‘oq xaltasida, perianal sohada. og ’iz 
shilliq qavatida yaralar paydo bo'ladi. Ba'zan esa torvoq. vezikula. 
pustula kabi elementlar ham paydo bo'ladi ( 1 1-rasm).
ll-rasm.