A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik

4.4.13. «Ravzat uli-l-albob»
“ Ravzat u li- l- a lb o b ” yoki “ Ravzat u li-l-alb o b fi tavorih a l-a k o b ir va- 
l- a n s o b ” ( “ A kobir va asil (kishilar) tarixi xususida oqillar b o g 'i ” ) nom li 
a s a r n i n g ijo d k o ri F a x r u d d i n A bu S u l a y m o n D o v u d ib n A b u lfa z l 
M u h a m m a d B anokatiy (1330-yili vafot etgan) b o'lib. u XIII asrning II 
yarmi va X IV asr 1 y arm ining birinchi choragida o 'tg a n sh o ir va yirik 
tarixchi olim dir. U, k o 'p ro q Banokatiy no m i bilan m a shhur.
B anokat T o s h k e n tn in g eski sh a h a r n o m la rid a n biri b o'lib, u Iloq, 
y a ’ni O h a n g a r o n d ary o sin in g Sirdaryo bilan qo 'sh ilish joyi y aq in id a 
joylashgan q ad im iy shahar, 1392-yilidan boshlab S h o h ru h iy a n o m i bilan
180

---

ntnlgan. Tarixchi m a n a s hu s h a h a r d a tu g ‘ilgan. Elxon G ‘o z o n x o n h a m d a
O 'ljoytuxon saroyida xizmat qilgan va 1301 -yili malik u sh -sh u a ro (shoirlar 
p odshohi) unvoniga s a z o v o r b o ‘lgan.
Lekin, B anokatiy k o ‘p ro q tarixchi olim sifatida va ja h o n tarixini o ‘z 
ichiga olgan “ Ravzat u li- l - a l b o b ” nom li asari bilan m a s h h u r b o ‘ldi. A sar 
1317-yili yozib ta m o m l a n g a n va m u q a d d im a h a m d a t o 'q q i z q is m d a n
iborat: 1) O d a m A to d a n to M uso payg‘am bargacha o ‘tgan davrda yashagan 
payg'am barlar; 2) Q adim iy E ro n podshohlari; 3) M u h a m m a d p ay g 'am b ar, 
xalifayi roshidin, im o m la r , U m a v iy a va Abbosiya xalifalari davri; 4) 
A bbosiylar bilan h a m a s r b o 'l g a n T ohiriylar, Safforiylar, S o m o n iy la r, 
X o ra z m s h o h la r va b o s h q a sulolalar; 5) Y ah u d iy larn in g p a y g ‘a m b arlari 
va p o d sh o h lari; 6) X ristianlar va franklar tarixi, xristianlarning dini va 
c ’tiq o d i, A r m a n is to n va fra n k m a m la k a tla r in in g geografik h o lati; 7) 
H in d isto n tarixi, h in d la rn in g dini va e ’tiqodi; 8) Xitoy tarixi va u n in g
geografik holati, xito ylarning din i va urf-odatlari; 9) M o ‘g ‘u llarning tarixi 
va ularning istilochilik yurishlari.
“ Ravzat u l i - l- a lb o b ” asari R a s h id u d d in n in g “J o m e u t - ta v o r ix ” asari 
a so sid a yozilgan b o 'lib , u n in g q isq artirilg an tahriri d e b ay tish h a m
m u m k in . Lekin, B anokatiy asarida R a sh id u d d in kitobida u c h ra m a y d ig a n
m a ’lu m o tla r h a m bor. M a s a la n , yetti iqlim m a m la k a tla rin in g tavsifi, 
E ro n n in g 1310—1317-yillar orasidagi tarixi sh u lar ju m la sid a n d ir.
Xullas, Banokatiyning m a z k u r asari O 'zbekistonning X I 11—XIV asrning 
b irinchi choragidagi tarixi, geografik holati va aholisining tu r m u s h in i 
o 'rg a n is h d a m u h im m a n b a la r d a n hisoblanadi.
“ Ravzat uli-l-albob” XVII asrdan buvon ilm iyjam oatchilikning diqqat- 
e ’tiborini o'ziga tortib k e lm o q d a . U n in g ayrim qismlari lotin, tu rk , ingliz 
h a m d a fransuz tillariga ta rjim a qilinib c h o p etilgan. K ito b d a n A lisher 
N avoiy o 'z in in g tarixiy asarlarini yaratishda foydalangan.
A sarning q o 'ly o z m a nusxalari T o s h k e n t, S a n k t- P e te r b u r g , Q o z o n , 
D u s h a n b e va xorijiy m a m la k a tla r k u tu b x o n alarid a mavjud.*