A b d u m a jid m a d r a im o V g a V h a r fu z a IL o V a manbashunoslik

10.2. Sayyoh va elchilarning esdaliklari tavsifi
10.2.1. «Risola»
’’R isola” n o m li asarni X asrning birinchi y a rm id a yashab o ‘tg a n arab 
sayyohi va j u g ‘rofiy fanlar b ilim doni olim va yozuvchi A h m a d ibn Fad lan
y o z g a n . Ib n F a d l a n n i 921 —9 2 2 -y illa ri B u lg ‘o r, y a ’ni V o lg a b o ‘yi 
p o d s h o h i n i n g i l t i m o s i g a b i n o a n , b u l g ' o r l a r o r a s i d a i s l o m n i
m u s t a h k a m l a s h , b u l g ‘o r p o d s h o h lig in i q o 's h n i x a z a r x o q o n l a r i n i n g
h u ju m id a n h im o y a qilish u c h u n q a l ’alar b in o qilishda y o r d a m berish 
u c h u n xalifa M u q ta d ir (908—932-y.) Bag‘d o d d a n yuborilgan elchi bilan 
u n in g kotibi vazifasida Bulg'orga yubordi. BagLd o d elchilari Bulg‘orga 
H a m a d o n , Ray, D o m g ‘o n , N ish o p u r, Marv, P oykand, Buxoro, X orazm , 
U styurt, Yoyiq (U ro l) orqali bordilar.
Ibn Fadlan a n a shu sayohat vaqtida k o ‘rgan va eshitganlari haqida 
“ R i s o l a ” d e b a ta lu v c h i b ir k ito b y o z ib q o ld ir g a n . A s a r e t n o g r a f ik
m a ’l u m o t l a r g a b o y , u n d a tu r li x a lq la r , u l a r n i n g t u r i s h - t u r m u s h i ,
m a s h g ‘ulot!ari xususida q im m atli m a ’lu m o tla r bor.
I b n F a d l a n n i n g u s h b u a s a r i X I I —X I I I a s r l a r d a n b u y o n
jam oatchilikning d i q q a t - e ’tiborini tortgan, tarixchi olim lar un d a n birinchi 
m an b a sifatida foydalanganlar. “ Risola” ning aslidan ayrim parchalar Yoqut 
H a m a v iy n in g “ M o 'ja m u l - b u l d o n ” asarida saqlanib qolgan. 1923-yili 
uning qisqartirilgan tahriri qoMyozmasi M ash h ad kutubxonalarining birida 
topilib, asarni y a q in d a n , bevosita o ‘rganishga y o ‘I ochildi.
94

---

Ibn Fadlan “ Risola“ cining arabcha m atni 1823-yili Peterburgda, Yoqut 
Ham aviy asarida saqlangan parchalar asosida va 1959-yili D a m a sh q d a nashr 
qilingan. Asar rus tilida (taijim on A.P.Kovalevskiy) 1939-yiIda nashr qilingan.