A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a



Download 6,54 Mb.
Pdf ko'rish
bet392/420
Sana31.12.2021
Hajmi6,54 Mb.
#275149
1   ...   388   389   390   391   392   393   394   395   ...   420
Bog'liq
--Manbashunoslik.Abdumajid Madraimov

7.3.9.  «Silsilat  us-salotin»
“ Silsilat  us-salotin”  Hoji  M ir  M uh am m ad  Salim ning  asaridir.  U ning 
qo'lyozm a  nusxalari juda kam yob bo'lib,  bir nusxasi Angliyaning Oksford 
shahridagi  Bodli  kutubxonasida  (raqam i  №   269)  saqlanm oqda.
Hoji  M ir M uham m ad  Salim  hech  bo'lm aganda biron  kichik viloyatga 
hokim   bo'lish  sharaflga  m uyassar  b o 'lo lm ag an  va  boshidan  k o 'p   o g 'ir 
kunlam i  kechirgan  A shtarxoniylar jum lasidandir.  U ning  bobosi  T ursun 
M uham m ad sulton  1578-1598-yillari S am arqand hokim i bo'lgan.  U ning 
t o 'n g 'i c h   o 'g 'l i   P o y a n d a   M u h a m m a d   S u lto n   B alx  x o n i  N a d r  
M uham m adxonga  yaqin  b o 'lg a n ,  x o n n in g   singlisi  Z u b ay da  bon ug a 
uylangan  va  1611—1642-yillari  Q unduz  viloyatiga  hokim lik  qilgan.  Ana 
shu  P o y an d a  M u h am m ad  su lto n   b ilan   Z ub ay d a  b o n u d a n   tu g 'ilg an  
M uham m adyor  sulton  Hoji  M ir  M u h am m ad  Salim ning  bobosidir.  U 
1 6 4 5 -y ilg a c h a   S h a h r is a b z   v ilo y a tig a   h o k im   b o 'l g a n   va  N a d r  
M uham m adxon  Buxoro taxtini o 'g 'li A bdulazizxonga qoldirib ketgandan 
keyin  u  bilan  birga  Balxga  qochib  borgan.  O radan  bir yil  o 'tg ac h ,  1646- 
yili,  Balx  B oburiylardan  Shohi  J a h o n   q o 'sh in lari  to m o n id a n   ishg'ol 
e t i l g a n l a n   s o 'n g ,   x o n n in g   o n a s i  S h a h r i b o n u   h a m d a   N a d r  
M uham m adxonning  boshqa  oila  a ’zolarini  olib  Buxoroga  qochib  keldi, 
A bdulazizixonning  qalm oqlar,  qoraqalpoq  va  qozoq  sultonlariga  qarshi 
harbiy  y urish larida  ishtirok  etd i,  to j-u   taxt  o ldid a  k o 'rsa tg an   k atta 
xizm atlari  uchun  Shahrisabzga  hokim   qilib  tayinlandi.  M uham m adyor 
sulton  1647-yilning  14-iyunida  Avrangzeb  qo 'shini  bilan  Balx  qishlog'i
-   T em urobodda  bo'lgan  jangda  halok  bo'lgan.  Hoji  M ir  M uham m ad 
Salim ning  otasi  M uham m ad  Rustam   sulton  1645-yili  hali  yosh  bo 'lgan  
va  A bdulazizixon  unga  iq to ’1  tarzida  S am arqandga  qarashli  Saripul 
tum anini  in ’om   qilgan,  unga  o taliq 2  qilib esa  M ir Shohxoja  Shavdariyni 
tayinlagan.  Lekin,  1671-yili Abdulaziz undan xavfsirab ko'ziga mil torttirib 
k o 'r  qilgan.  M uham m ad  Rahim   sulton  o radan  k o 'p   vaqt  o 'tm ay ,  am ir 
M uham m adyor  otaliqning  vositachiligi  bilan,  xondan  ruxsat  olib  hajga 
jo'nagan.  Lekin,  D ekan  viloyatida  davom   etib  turgan  urush  harakatlari 
sababli, bandargoh shaharlaridan birontasiga o'tolm ay,  Shohijahonobodga 
Qaytib  kelgan  va  oradan  ikki  yil  o 'tg a c h ,  o 's h a   yerda  vafot  etgan.
'  Iqto’  (arab.  kcsim )  —  0 ‘rta  asrlarda  Yaqin  va  0 ‘rra  Sharq  m am lakatlarida  oliy  h u k m d o r 
tarafidan shahzoda va yirik am irlarga  katta  xizm atlari cvaziga  in ’om  qilingan  yer-suv,  mulk. 
'O t a li q   —  0 ‘rta  asrlarda  0 ‘rta  O siyo  x o n liklarida  am alda  b o 'lg an   oliy  m ansab  egasi, 
shahzodalarning tarbiyachisi  va valiysi.
237


Mir Muhammad Salimningo‘zjga kelsak, u, asarda bayon etilgan voqealarga 
qaraganda,  otasidan  keyin  Buxoroda  qolgan.  1711-yili  Ubaydullaxon 
o'ldirilgandan keyin, haj qilish bahonasi bilan Arabistonga jo'nagan.  Biryilcha 
Isfahonda  istiqomat  qilib,  1712-yili  Turkiyaga  borgan.  Sulton  Ahmad  111 
(1703—1730)  uni  ehtirom   bilan  kutib  olgan.  T o ‘rt  yilcha  Turkiyada  turib, 
mazkur sultonning  harbiy yurishlarida qatnashgan.  M ir  M uham m ad  Salim 
1716-yili  Makkaga  boigan  va  haj  marosimini  ado  etgandan  keyin,  dengiz 
orqali  Hindistonga kelgan va  Boburiy Nosiruddin  M uham m adshoh (1 7 1 9 -
1748)ning  xizm atiga  kirgan.  “ Silsilat  u s-sa lo tin ”  asarini  N osiruddin 
Muhammadshohning topshirig'i bilan yozgan.  Hoji Mir Muhammad Salimning 
qachon va qayeida vafot etganligi aniqlanmagan.
“ Silsilat  us-salotin”  1731-yilda  yozilgan  b o 'lib ,  m uqaddim a  va  to ‘n 
qism dan  iborat.
M uqaddim ada  asam ing  yozilishi  haqida  so ‘z  boradi  va  muallifning 
1711-yildan  keyingi  hayoti  haqida  ayrim ,  diqqatga  sazovor  m a’lum otlar 
keltiriladi.
Birinchi  qism da  islom iyatdan  aw a l  o 'tg a n   payg'am barlar,  qadimgi 
turklar va m o'g'u llar, xususan barioslar va A m ir T em um ing  ota-bobolari, 
A m ir  T e m u r  va  T e m u riy la r,  s h u n in g d e k ,  h a z ra t  s o h ib q iro n n in g  
H indistonda  hukm ronlik  qilgan  avlodi  tarixi  qisqacha  bayon  etiladi.
Asam ing ikkinchi qismi  M o 'g'ulisto nning T u g 'lu q  T em urxon  (1348— 
1363) dan to  Suyuig'atm ishxongacha (1370—1388) o 'tgan davrdagi tarixini 
o 'z   ichiga  oladi.
M uqaddim a va I—11 qism lam i yozishda m uallif o 'zid an  aw al yozilgan 
a s a r l a r d a n ,   m a s a l a n ,  J u v a y n i y n i n g   “ T a r ix i  j a h o n k u s h o y ” , 
R ash id u d d in n in g   “J o m e ’  u t-ta v o rix ” ,  S h a ra fu d d in   Ali  Y azdiyning 
“Z afarnom a” ,  M irzo  U lug'bekning  “Tarixi  arb a’  ulus” ,  X ondam im ing 
“ M aosir  u l-m uluk ” ,  “ Xulosat  ul-axbor”  va  “ H abib  us-siyar”  asarlari, 
A bulfazl  A llo m iy n in g   “A k b a m o m a ” ,  H ofiz  D o 's tm a h a m m a d   ibn 
Yodgom ing  “ M ajm a’  ul-ajoyib”  (1606-yili  yozilgan)  va  boshqa  20  ga 
yaqin  kitoblardan  foydalangan.
“ Silsilat  us-salotin” ning  II I—IV qism lari  favqulodda  aham iyatga  ega 
bo'lib, O 'rta Osiyo, xususan O 'zbekistonning XVI—X V I11 asm ing birinchi 
choragidagi  ijtimoiy-siyosiy  tarixini  bayon  qiladi.
Asarda  Buxoro xonligining  Eron,  H indiston va  K oshg'ar bilan 
b o 'lg an  
aloqalari,  Buxoro xonligida hokimiyatning Shayboniylardan 
A shtarxoniylar 
q o 'lig a   o 'tis h in in g   an iq   ta fsilo ti,  X V II  asrd a  Balx  va 
B a d a x sh o n , 
sh u n in g d e k ,  O 'z b e k isto n n in g   ijtim o iy -siy o siy   va  m ad an iy  
h a y o ti, 
Shohijahonning  Balx va  Buxoro  xonligi  ichki  ishlariga  qurolli 
a r a la s h u v i


va  B oburiylar  q o ‘sh in ining  Balx  va  unga  to b e  b o 'lg an   yerlarni  bosib 
olishi, 
X orazm ning X V I—XVII  asrlardagi siyosiy ahvoli xususida  boshqa 
m a n b a la rd a  
uchram aydigan  qim m atli  dalil  va  m a ’lu m o tla r  keltiriladi. 
A sarda 
ulus tizim i,  tiul  va  solona  kabi  soliqlar,  O 'z b ek isto n   shaharlari, 
u la m in g  
aholisi  va  tu rm u sh   tarzi  haq id a  keltirilgan  m a ’lum o tlar  ham  
alo h id a 
qim m atga egadir.
Hoji  M ir  M u h a m m a d   S alim   B uxoro  x o nlari  —  A bdu llax on   II, 
A bd u lm o 'm in x o n ,  D inm u h am m ad x o n ,  Im om q ulixo n,  A bdulazizxon, 
S ubxon q u lix o n n in g   H in d isto n ,  E ron  va  T u rkiya  h u k m d o rlari  bilan 
yo zish m alarin in g   20  n a fa r  m ak tu b i  n u sx alarin i  h a m   keltirg an .  Bu 
m a k tu b la r,  s h u b h a siz ,  B uxoro  xonligi  b ila n   m a z k u r  m a m la k a tla r 
o'rtasidagi  m u nosabatlar  tarixini  o'rg an ish d a  m uhim   m a ’no   kasb  etadi.

Download 6,54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   388   389   390   391   392   393   394   395   ...   420




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish