A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a


m e h r i b o n c h i l i k



Download 6,54 Mb.
Pdf ko'rish
bet343/420
Sana31.12.2021
Hajmi6,54 Mb.
#275149
1   ...   339   340   341   342   343   344   345   346   ...   420
Bog'liq
--Manbashunoslik.Abdumajid Madraimov

m e h r i b o n c h i l i k
188


ko'reatganligi, 
favqulodda  xotiraga  egaligi,  barcha  zam ondoshlari  izzat- 
hurmatiga 
sazovor  b o 'lg an ,  yuksak  axloqiy  fazilatlarga  ega  kurashchi 
e k a n lig in i 
k o 'ram iz .  U ni  barcha  kechik  za m o n d o sh la ri,  Z ah irid d in  
M u h a m m a d  
Bobur,  Z ayniddin  Vosifiy,  M irza  M uham m ad  H aydar ham  
ajoyib 
kurashchi  va  olijanob  inson,  bastakor  ekanligini  tasdiqlaydilar.
Bu 
asar 
T em uriylar  davri  XV  asr  ikkinchi  yarm i  m adaniy  hayotiga 
oid 
qim m atli  m a’lu m o tlar  keltirilishi  bilan  m uhim   xususiyat  kasb  etadi. 
Bu 
risola 
ham  aw algi «Xamsat  ul-m utahayyirin* va «H oloti  Sayyid  Hasan 
Ardasher* 
kabi  XV  asr  ikkinchi  yarm i  T em uriylar  davri  tarixi  to 'g 'ris i­
dagi  qim m atli  m anbadir.
N om lari 
zikr etilgan besh sof tarixiy asariardan tashqari Alisher Navoiy 
q u y id ag i 
asa rlari,  y a ’ni  «M ah b u b   u l-q u lu b * ,  « M ajolis  u n -n a fo is* , 
«M unshaot*, 
«N asoyim  ul-m uhabbat* va h atto so f lingvistik xarakterdagi 
«M uhokam at 
ul-lug'atayn* asarida ham  tarix ilmi uchun m uhim  m a’lum ot 
bor.
Alisher  Navoiy  tarixchi  olim   sifatida  asarlarida,  xususan  «M ahbub 
ul-qulub*da  ijtimoiy  guruhlar  to'g'risidagi  m ulohazalam i  bayon  etgan, 
«Majolis  un-nafois*  asarida  450  dan  ortiq  davlat  arbobi,  shoir va  s a n ’at 
shaydolari  haqida,  «Nasoyim   ul-m uhabbat*  asarida  esa  750  dan  ziyod 
avliyolar  to'g'risdagi  m a ’lum otlar  keltirilgandir.
«Vaqfiya*  asarida  esa  Alisher  N avoiyning  qanday  m o l-m ulk  egasi 
bo'lgani,  ham da  ularni  jam iyat  uchun  vasiyat  qilganligi  bayon  etiladi. 
Alisher Navoiyning «M unshaot* asari,  ham da u tartib  bergan  «M uraqqa’ 
Mir Alishen»da jam langan m aktublar m azm uni, Alisher Navoiyning hayoti 
va  faoliyati  turli  qirralarini  va  o 'z   davri  ijtimoiy,  siyosiy  va  m adaniy 
hayotini  yoritishda ju d a  katta  tarixiy,  ilmiy  aham iyatga  ega  hujjatlardir.
U  Xoja Ubaydulloh Ahror,  uning  muridlari va A bdurahm on Jom iyning 
dastxat  m aktublarini  tartibga  keltirib,  maxsus  «M uraqqa’  M ir  Alisher* 
nomli dastxat avtograflardan iborat  qim m atli 594 ta  m aktubni  kitob holiga 
keltirib,  bizga  m eros  qoldirgan.  U shbu  m u raq q a’  asosida  d ok torlik  
dissertatsiyasini  yozib,  sharqshunos  A som iddin  O 'rinbo yev   tarix  fanlari 
doktori  degan  unvonga  ega  bo'ldi.  Keyingi  yillarda  olim   ular to 'g 'risid a 
m s,  tojik,  fors  va  ingliz  tillarida  bir  necha  kitob  ch o p   etib,  A lisher 
Navoiyning tarix sohasidagi  ko'rsatgan xizmatini  dunyoga  nam oyish etdi.
Alisher  Navoiy  yirik  tarixchilar  M uham m ad  M irxond,  Davlatshoh 
am arqandiy va  G 'iy osiddin  X ondam irlam ing  hom iy  va  murabbiysigina 
balki  original  tarixiy  asarlari  ijodkori  sifatidagi  xizm atlari  ham  
alohida  e'tiborga  loyiq,  deb  o'ylaym iz.
Amir T em um ing o 'z i  tarix  ilmi  taraqqiyotiga ju d a  katta  e ’tibor berdi.
189


S u lto ni  so h ib q iro n   o 'z   «T uzuklar*ini  y aratib ,  o ‘zbek  davlatchiligj 
taraqqiyotiga  bebaho  hissa  qo'shdi.  M irzo  U lug'bek  «Tarixi  arb a’i  ulusi 
Chingiziy*nom li juda  qim m atli  tarixiy  asam i  ta ’lif qilishda  shaxsan  o'zi 
qatnashdi.  Bundan tashqari bu davrda yashab ijod etgan jahonga m ashhur 
tarixchilar G 'iyosiddin Ali,  N izom iddin Shom iy,  Sharafuddin Ali Yazdiy, 
H o fiz i  A b ru ,  M u ’in id d in   N a ta n z iy ,  A b d u ra z z o q   S a m a rq a n d iy , 
M uham m ad  Mirxond, G 'iyosiddin X ondam irva boshqalar asarlari  hamon 
mutaxassislar uchun qim m atli tarixiy m anba,  bitinas-tuganm as xazinadir.
Alisher Navoiyning «Vaqfiya* asarida zikr etilgan m ol-m ulk ham uning 
o 'z   davri  yirik  m ol-m u lk ,  davlat  egasi  ekanligini  k o 'rsatadi.  M irzo 
M uham m ad  H aydam ing  yozishicha,  A lisher  N avoiyning  b ir  kunlik 
daromadi o 'n  sakkiz ming shohruhiy ekan. Tarixchining yozishicha,  Sulton 
Husayn  davlat  tepasiga  kelgach,  butun  m arham atini  Alisher  Navoiyga 
ko'rsatadi.  U  esa  o 'z   o 'rn id a  m ol-m ulkini  yurt  obodonchiligi,  olim-u 
fozillarga  hom iylik qilishga qaratgan.  T arixchilar G 'iyosiddin  Xondamir, 
Z ahiriddin  Bobur va  boshqalarning  yozishicha,  Alisher  Navoiycha  hech 
kim  k o'p  binoi-hayr,  xalq  uchun  im oratlar  va  binolar  qurm agan  ekan. 
Ahli  fazl  va  hunarga  m urabbiy  va  m uqaw iyligi  ham  jud a  m ashhur.
A lisher  Navoiy  o 'zin in g   tarixiy  asarlarida  b o 'lib   o 'tg a n   voqea  va 
hodisalarga, shaxslarga baho berishda yuksak  insonparvarlik g'oyalaridan 
kelib chiqdi.  U ning tarixchi olim   sifatidagi  am aliy  faoliyati  turkiy o'zbek 
tilidagi  tarix  ilmini  yuksaklikka  ko'tardi.  Maxsus  asar,  ixcham  risola, 
tazkira va  m aktublar yaratib, turkiy tildagi  tarix  ilmining keyingi  rivoji va 
taraqqiyoti  uchun  zam in  yaratdi.
Alisher  Navoiy  o 'zining  «M uhokam at  ul-lug'atayn*  asarida  siyosiy 
hokim iyat  va  til,  m adaniyat  siyosati  xususida  quyidagi  haqli  fikrlami 
bayon  etadi:  «...to  m ulk  arab  xulafosi  va  salotinida  erdi,  falak  ul  vaqtda 
nazm dabiriga arab tili birla jilva berdi...* Y a’ni  m am lakatlar arab xalifalari 
va  sultonlari  davrida  sh e’riyat  kotibi  arab  tilida  ijod  etdi.
M am lak atlam in g   b a'zila rid a  «sort  salotini  m ustaqil  b o 'ld ilar,  ul 
m unosabat  bila  forsigo'y  shuaro  zu h u r  qildilar*.
«To mulk arab sort salotinidin turk xonlarg'a intiqol  topti, 
H uloguxon 
zam onida sultoni  sohibqiron  T em u r  K o'ragon  zam onidin  farzandi  xalafi 
Shohruh  S ultonning  zam onining  oxirigacha  turk  tili  bila  shuaro 
paydo 
bo'ldilar».
Alisher Navoiyning yuqorida  keltirgan  m uhim  fikrini  faqat sh e’riyatga 
em as,  balki  um um an  m adaniyat,  shu  jum ladan  tarix  ilmiga  ham   to'la 
tadbiq ctsa bo'ladi.  Buning yorqin  misoli sifatida A lisher Navoiy yaratgan 
nasriy  asarlar  bo'lib,  ulam i  keyincha  Zahiriddin  M uham m ad 
Bobur,
190



Download 6,54 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   339   340   341   342   343   344   345   346   ...   420




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish