A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

6 .1 .7 . «Dili g ‘aroyib*
“ D ili g'aroyib” o'zbek tilidagi geo-kosm ografik xildagi, ko'p jihatdan
58

---

u m u m la s h tir m a
asar b o'lib, 1 8 3 1 -1 8 3 2 -y ili xivalik olim Xudoyberdi ibn
Q o 's h m u h a m m a d
tom on id an R ahm onquli in oqning topshirig'i bilan
yozilgan. M uallif o'zini bir joyda SoT izoda deb ataydi. Shunga qaraganda,
otasi Q o'shm uham m ad ibn N iyozm u h am m ad Xiva masjidlarining birida
so'filik qilgan va Kubroviya tariqatiga m ansub bo'lgan.
Xudoyberdi ibn Q o'sh m u h am m ad keng m a’lu m otli, arab va fors
tillarini yaxshi bilgan kishi bo'lib, asosan taijim onlik bilan shug'ullangan.
U , asosan tarixiy va geografik asarlam i o'zbek tiliga tatjima qilish bilan
shug'ullangan. M asalan, u Sherm uham m ad M unisning topshirig'i bilan
Sharafuddin Ali Y azdiyning “Z afa rn o m a ” asarini 1 8 2 3 -1 8 2 6 -y illa r i
forschadan o'zbek tiliga qisqartirib tarjima qilgan.
“ D ili g'aroyib” um um lashtirm a asar, y a ’ni M ahm ud ibn Valining
“ B ahrul-asror” va m avlono M uham m ad T o h im in g “Ajoyib u t-tab oq ot”
asarlariga taqlid qilib yozilgan va unda aniq m a ’lum otlar kam uchraydi.
Undagi Xorazm va uning shaharlari haqidagi m a ’lum otlar qim m atlidir.
Misol tariqasida ba’zilarini keltiramiz.
Xorazm mamlakati. U katta m am lakat. Bir tarafdan Sayxun daryosi
bilan, ikkinchi tarafdan hozitgi paytda Baqirton nom i bilan m ashhur
bo'lgan Oq qo'rg'on bilan, uchinchi tarafdan c h o ‘1 bilan va to'rtinchi
tarafdan bir zam onlar Faridun tarafidan qazdirilgan nahm ing shim oliy
tarafida joylashgan O 'nguz otli m anzil bilan tutash. X orazm ning yana
birtarafida Saroy sulton joylashgan. Bu hadlar orasida katta-kichik qaFalar