A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

3 .3 .1 1 .  «O sor  ul-boqiya»
U sh b u  
benazir  asar  ijodkori  qomusiy  olim  Abu  Rayhon  Beruniydir 
( 9 7 3 -1 0 4 8 ) . 
U  tabiiy  va  ijtimoiy  fanlar  bo'yicha  150  dan  ortiq  asariar 
yaratib, 
a so sa n  ta b iiy  
fanlar sohasida ulkan kashfiyot va muvaffaqiyatlaiga 
erishgan bo'lsa-da, o'zining ijtimoiy fan, ayniqsa tarix to'g'risidagi chuqur 
bilimlarini  “Osor ul-boqiya an al-qurun al-holiya”  (“Qadimgi xalqlardan 
qolgan  yodgorliklar”)  hamda  “ H indiston”  yoki  “ Kitab  tahqiq  molil- 
Hind 
m in  
manqula fi-l-aql va-l-marzum a” (“ Hindlaming aqlga sig'adigan 
va 
s ig 'm a y d ig a n  
ta ’limotlarini  tadqiq  etish”)  va  “ Kitob  ul-m usam mara 
fi  axbori  Xorazm”  ( “ Xorazm  haqidagi  axborotlar  haqida  suhbatlar”) 
nomli 
asa rla ri 
bilan  tarix  va  madaniyat  tarixiga  katta  hissa  qo'shdi.
Ayniqsa,  bo'lg'usi tarixchilar uchun  “Osor ul-boqiya”  har tom onlam a 
namuna  bo'ladigan  qimmatli  manbadir.  Asar  1000-yili  Juijon  shahrida 
yozib 
ta m o m la n g a n . 
Unda  qadimgi  O 'rta  Osiyo,  Yunon,  Eron,  Hind, 
nasroniy, 
y a h u d iy  
va  boshqa  xalqlaming  islomiyatgacha  bo'lgan  tarixi, 
urf-odatlari, bayramlari va, asosan, vaqtni  hisoblash taqvim — xronologiya 
to'g'risida  mukammal  m a’lumot  beradi.  Ushbu  asam ing  XIV  asrda 
yaratilgan  m o'tabar qo'lyozmasiga  nodir  rasmlar  ishlangan  va  bu  noyob 
san  at  obidasi  Shotlandiya  poytaxti  Edinburg  shahri  U nivcrsiteti 
k u tu b x o n a sid a  
161-raqam  ostida  saqlanmoqda.
®sor  ul-boqiya”ning  ruscha  va  o'zbekcha  taijimalari  Toshkentda 
57  va 
1968-yillari  chop  etildi.  Kitob  Yevropada  “Xronologiya”  nomi
•  a n   m a sh h u r. 
Biz 
a s a r  
to'g'risida  ortiqcha  m a’lumotlami  keltirmadik, 
e 
u n k i  b iz n in g  
vazifamiz  qimmatli  yozma  m anbalar to'g'risida  umumiy 
US  uncl1a. bilim va  yo'nalish berishdir.  Ushbu  kitob to'g'risida talabalar
153

---

mustaqil  ish  jarayonida  yoki  laboratoriya  ishi  jarayonida  chuqurroq  va 
keng  bilimga  ega  bo‘lishi  maqsadga  muvofiqdir.
Beruniyning Xorazm tarixiga oid asari yuqorida zikr etilgan nomdan tashqari 
yana  “Tarixi  Xorazm”  va  “ Mashohiri  Xorazm”  (“Xorazmning  mashhur 
kishilari”) nomlari bilan ham mashhur bo'lib, uning ayrim lavhalari -  parchalari 
Abulfazl  Bayhaqiyning 1056-yili yozib tamomlangan “Tarixi Bayhaq" va Yoqut 
Hamaviyning  “ Mo'jam  ul-buldon”  asarlarida saqlanib qolgan.
Beruniyning  “ Kitob  fi  axborot  al-m ubayyijot  val-karom ita” 
( “ Oq 
kiyimlilar va  karmatlaming  xabarlari  haqida  kitob”)  asari  ham  tarix  ilmi 
uchun  alohida  qiymatga  ega.  Unda  o'sha  zamonlarda  O 'rta  Osiyoda 
keng  tarqalgan  ijtimoiy  harakat  -   karmatlar  harakati  haqida  diqqatga 
sazovor  m a’lumotlar bor.
Xulosa qilib aytish mumkinki,  Beruniyning asarlarida tarix ilmi  uchun 
ma’lumotlar juda ko'p uchraydi, ammo ulardan tashqari nomi zikr etilgan 
asari  uning  katta  tarixchi  olim,  etnograf bo'lganligini  ko'rsatadi.