A b d u m a j id m a d r a im o V g avhar fu zailo V a

5 .2 .3 .  «Tarixi  anbiyo  va  hukamo*
Alisher  Navoiyning  «Tarixi  anbiyo  va  hukam o*  asari  890/1485  va 
904/1498-
1499-yillar  orasida  tasn if etilgan  bo'lib,  unda  O dam   A todan 
boshlab, oltmish oltita payg'am bariar va o 'n  bitta donishm andlar to'g'risida 
ixcham,  lekin juda jonli  va  qiziqarli  m a ’lum otlar  bayon  etilgan.
M a’lum ki,  A lish er  N avoiyga  q a d a r  ham   a n b iy o la r  haq ida  turli 
nvoyatlar,  qissalar  mavjud  bo'lgan.  A yniqsa, 
« Q u r’o ni 
karitm da  va  eng 
qadimiy  m anbalarda,  um um iy tarixga oid  Abu  J a ’far Tabariyning  ( 8 3 6 - 
23)  «Tarixi  ar-rusul  va  muluk*.  Abu  Rayhon  Beruniyning  «Osor  ul- 
“P^iya*  ham da Abu  Sulaym on  ibn  D ovud  binni A bu-I-F azl  M uham m ad 
mm  Dovud  al-B anokatiyning  (vaf.  730/1330)  «Ravzatu  Oli  al-bo b  fi 
Vorix  al-akobir  va-l-ansob»  (1317)  yoki  «Tarixi  Banokatiy*  (XIV  asr)
185
Л

---

nom li,  H am dulloh  binni  Abu  Bakr binni  A hm ad  binni  N asr al-Mustavfi 
Qazviniyning  (vaf.  750/1350)  «Tarixi  guzida»  (744/1343),  Abulqosim 
Firdavsiyning  «Shohnom a*,  N izom iy  G anjaviyning  «Xamsa*  va  boshqa 
shu  kabi  asariard a  tarixiy  v o q ealar,  sh u n in g d ek ,  d iniy  tarixga  oid 
m a’lum otlar  ko'p.
O 'z  davrining  yirik  olimi  va  tarixchisi  sifatida  Alisher  Navoiy  ham 
bunday  m anbalam i  o 'ig an ib  chiqqan,  ular bilan  yaqindan  tanishgan.  Bu 
asarlar aksariyati arab va fors tilida bo'lgani  uchun, Alisher Navoiy turkiy- 
o'zbek tilida, ko'plab qissalami qiyosiy o'rganish asosida o ‘z asarini  yaratdi. 
U  asar  m azm un jihatidan  um um iy  tarixga  oiddir.
Bu  asar  ikki  qism dan  iborat.  Birinchi  qism da  O dam   A todan  tortib, 
N u h ,  Iso ,  M u so ,  Y a q u b ,  S u la y m o n ,  D o v u d ,  Y u s u f  va  boshqa 
payg'am barlar hayotiga oid turli  naqllam i bayon etadi,  har bir tarix oxirida 
ruboiy  keltirilib,  ulam ing  hayotiga  lirik  xotim a  yasaydi.
Kitobning  ikkinchi  qism ida  m ashhur d onishm and lar hayoti  lavhalari, 
ulaming hikmatlari keltiriladi.  Masalan, G 'arbda  Pifagorga nisbatan bergan 
bir  iborani  Alisher  Navoiy  B uqrotus  hakim   nom idan  shunday  keltiigan: 
«Yaxshi so 'z ko'ngulni yoritur va yaxshi xat ko'zning n e’m ati amsidurkim, 
aning  m ahri  shukrdir».
Butun  um ri  va faoiiyati davom ida olim lam i qadrlagan Alisher Navoiy 
ulam ing tarixini  anbiyo,  payg'am barlar tarixidan  keyin,  ulam i  birgalikda 
bitgani  aloh ida  tahsinga  sazovor  holdir.  Bu  kitob  tarix chi,  olim  va 
shoirlarga  qadimgi  davr  izohi  uchun  m uhim   m anba  vazifasini  o'tashi 
m um kin.  Bu  asam i  m anbashunoslik  fanida  alohida  o'rganish  shuning 
uchun  ham   zarurki,  tarixga  oid  asariarda  tafsilotlari  keltirilmay,  juda 
ko'p o'rinlarda payg'am barlar va ulaming hayotiga oid voqealaiga murojaat 
qilish  uchraydi.  M ana  shu  jihatdan  Alisher  Navoiy  asari  ham   tarixchi 
olim lar,  ham   tarixni  o'rganuvchi  talabalar  uchun  katta  aham iyat  kasb 
etadi.  Shuning bilan bi^ga,  u asarda Alisher Navoiyning 
m a sh h u r 
tarixchi 
S harafuddin  Ali  Yazdiyga  m unosabati  bayon  etilgan.  N avoiy  uning 
«Zafam om a*  asari  m uqaddim asini  zikr  qilar  ekan,  tarixchini  «mavlono 
sh araf ul-m illat  va davla*,  ya’ni  «davlat  va  millat  sharafi*  deb ta ’riflaydi.