A ashirov, sh. Atadjanov

M ada­
niyatning ilmiy nazariyasi»
nomli kitobida ifodalangan. Uning 
fikricha, madaniyat faqat insonlarga xos biologik xususiyat b o ‘lsa- 
da, odam lar ham tirik jonzodlar hisoblanadi. Shu boisdan ham 
odam o ‘zining biologik ehtiyojini qondirish maqsadida oziq-ovqat, 
yonilg‘i kabi kundalik ehtiyoj buyumlarini qidirib topadi, uy- 
joylar quradi va kiyim-kechaklarni tikib kiyadi. Dem ak, u mazkur 
amallari orqali o ‘z atrofida ishlab chiqarish m unosabatlarini 
shakllantiradi va bu fanda 
m adaniyat
deb yuritiladi. Turli 
madaniyatlar orasidagi o ‘zaro farqlarni odam lam ing turfa xildagi 
oddiy ehtiyojlarini qondirish usullari bilan izohlash mumkin. 
Shu sababdan ham m adaniyat moddiy va m a’naviy m adaniyat 
qismlariga bo‘linadi.
B. 
M alinovskiy antropologiya va etnologiyaning m uhim
m uam m olarini, jum ladan, dunyo m adaniyatlarini o ‘rgangan 
dastlabki etnologik maktab vakillari qarashlariga ham o ‘zining 
m un o sab atin i bildirgan edi. A yniqsa, u m a sh h u r olim E. 
Taylorning «qoldiqlar metodi»ni jiddiy tanqid ostiga olgan. 
Malinovskiyning fikricha, ushbu uslub asosida tadqiqotlar olib 
borgan ko‘pgina olim lar har bir narsa yoki ko‘rinishdan qoldiqiy 
xususiyatlarni izlaganlar. Aslida esa qoldiqiy ko‘rinishlar sifatida 
baholangan xususiyatlar m adaniyat ko ‘rinishlari b o ‘lib, undagi 
eski ko‘rinishlar o ‘rnini yangilari egallagan. Malinovskiyning 
fikricha, qoldiqiy ko‘rinishlar metodi etnologiya faniga jiddiy zarar 
yetkazgan. Bundan tashqari bu uslub m adaniyat ko‘rinishlarining
61

---

o‘zaro funksional bogiiqligi munosabatlariga ziddir. M ashhur 
olimning tasdiqlashicha, m adaniyatda hech qanday ortiqcha, 
tasodifiy yoki qoldiqiy ko‘rinish boim aydi. Madaniyatdagi barcha 
ko‘rinish yoki holat m a ’lum bir funksiyani bajaradi. Agar 
shunday bo‘lmaganda edi, bunday ko‘rinishlar allaqachonlar 
iste’moldan chiqib ketgan bo‘lar edi. Jum ladan, qandaydir bir 
urf-odat, rasm -rusum , marosim m a’lum bir jarayonda q o i-
lanilar ekan, demak u nimagadir zarurdir. Qolaversa, B. M ali­
novskiy diffuzionistlarni ham tanqid qilgan. Uning fikricha, 
diffuzionistlarning katta xatolaridan biri mazkur oqim tarafdorlari 
m adaniyatni tirik bir organizm sifatida emas, balki jonsiz 
buyumlar majmuidan iborat deb hisoblaganliklaridir.