A ahronqulov, A. Rahmonqulov jahon bolalar adabiyoti namoyondalari

 

HECH QAYOQQA OLIB BORMAYDIGAN YO’L 

---

45 

 

Uylar tamom bo’lgandan keyin qishloqning katta ko’chasidan uch yo’l ajralib 

chiqarkan.  Bir  yo’l  dengizga  olib  borarkan,  boshqasi  to’g’ri  shaharga  borarkan, 

uchinchisi hech qayoqqa olib bormas ekan. 

Martino  buni  juda  aniq  bilarkan,  chunki  uning  so’ramagan  odami  qolmabdi, 

hammasi ham bir xil javob qilibdi. 

–  Qaysi  yo’l,  huv  anovi  yo’lmi?  Hech  qayoqqa  olib  bormaydi.  U  yo’ldan 

yursang bekor charchaganing qoladi. 

– U yo’l qayergacha boradi? 

– Hech qayerga bormaydi deyapman-u, tushundingmi? 

– Unda nega qurishgan? 

– Uni hech kim qurgan emas. U doimo bo’lgan. 

– Nahotki bitta-yarimta borib ko’rmagan ham? 

–  Voy,  judayam  o’jar  ekansan-da!  U  yerda  hech  nima  yo’q  deyapman-ku 

senga, demak, ko’radigan narsaning o’zi yo’q. 

– Siz qayoqdan bilasiz, siz axir u yerda hech qachon bo’lmagansiz-ku. 

U  shunaqayam  o’jar,  so’zini  o’tkazadigan,  sabotli  ekanki,  qishloqda  hamma 

uni  Martin  o’jar  deydigan  bo’libdi.  Lekin  u  bu  laqabga  hecham  xafa  bo’lmabdi, 

hamon o’sha hech qayoqqa olib bormaydigan yo’l haqida o’ylayveribdi. 

Oradan  ozmi-ko’pmi  vaqt  o’tibdi.  Martino  o’sib,  ulg’ayib,  ko’chadan 

buvasining  qo’lidan  ushlamay  o’tadigan  yoshga  yetibdi.  Kunlardan  bir  kun  u 

saharlab  turib, qishloqdan chiqibdi-da, o’ylab-netib  o’tirmay, o’sha  sehrli  yo’ldan 

ketaveribdi.  U  sira  to’xtamay  oldinga  ketaveribdi,  ketaveribdi,  yo’l  bo’lsa  tobora 

yomonlasha  boribdi.  U  yer-bu  yerda  tarvaqaylab  o’sgan  o’tlar  paydo  bo’libdi, 

o’nqir-cho’nqirlarning hisobi yo’q emish. Yaxshiyamki, havo issiq ekan, bo’lmasa 

hamma yoqni ko’lmak suv bosib, o’tishning iloji qolmasdi. Avvaliga yo’lning ikki 

tomonida  ham  changalzor  boshlanibdi,  birozdan  keyin  o’rmon  kelibdi. 

Osmono’par  bahaybat  daraxtlar  baquvvat  shoxlarini  bir-birlariga  cho’zishib,  yo’l 

ustida  balandlikda  matashib  ketishganmish:  ko’rinishdan  u  hecham  yo’lga 

o’xshamasmish,  ko’proq  qorong’i,  zax  tunnelga  o’xshab  ketaganmish.  O’qtin-

o’qtin  quyosh  nuri  barglar  orasidan  yerga  tusharkan,  xuddi  kechasi  dengizdagi 

mayoqday oldinda porlab turarkan. 

Martino yuraveribdi, lekin tunnel tugamabdi, yo’lning ham keti ko’rinmabdi. 

Juda  tinka-madori  quribdi,  oyoqlarini  ko’tarolmay  qolibdi.  Endi  orqaga  qaytmasa 

bo’lmas, deb o’ylabdi. To’satdan qayoqdandir it paydo bo’lib qolibdi. 

«Bo’ldi, – deb o’ylabdi Martino, – it bor joyda xonadon, juda bo’lmasa odam 

bo’ladi». 

It  uning  oldiga  chopib  kelibdi,  dumini  likillatib,  qo’lini  yalabdi-yu,  yana 

qorong’i  yo’ldan  chopib  ketibdi.  It  chopib  borayotib,  Martino  kelyaptimi-yo’qmi 

deb orqasiga qarab-qarab qo’yarmish. Ozgina yurib, yana to’xtab qararmish. 

– Ha, men ketyapman, ketyapman, – debdi Martino, lekin o’zicha: «Tavba, bu 

qanday mo’jiza?» deb o’ylabdi. 

Mana,  o’rmon  ancha  siyraklashib  osmon  ko’rina  boshlabdi.  Yo’l  kattakon 

temir darvozaga kelib taqalibdi-yu, ko’zdan g’oyib bo’libdi. 

Martino  yo’g’on  po’lat  panjaradan  mo’ralab  qarabdi  —  park  o’rtasida  saroy 

turganmish. Saroyning eshik va derazalari lang ochib qo’yilganmish, mo’rilaridan 

---

46 

 

buralib-buralib  tutun  chiqayotganmish,  balkondan  esa  chiroyli  bir  sinyora  qo’l 

siltayotganmish  —  sinyora  shunaqa  go’zal,  shunaqayam  barno  ekanki,  Martino 

bunaqangi sohibjamolni hech ko’rmagan ekan. 

– Kir, kirgin, Martin o’jar! — deb qichqiribdi sinyora. 

– Ana, xolos, – deb g’o’ldirabdi Martino xursand bo’lib, — Bu yoqqa kelib 

qolishimni o’zim ham bilmagandim, u bo’lsa meni darrov tanidi-ya. 

Martino  uzoq  o’ylab  o’tirmay,  eshik  tavaqasini  itarib  ochibdi,  parkdan  o’tib 

saroy  zaliga  kiribdi.  Shunday  kirishi  bilan  sinyora  chiroyli  zinadan  tushib,  unga 

peshvoz  kelayotganmish.  Shunday  dilbar,  chiroyli  ekanki,  ta’rifiga  til  ojizmish. 

Kiyimini  aytmaysizmi.  Farishta-yu  malikalar  uning  oldida  ip  esholmasmish.  U 

zinadan  tushib  kelayotib,  ichagi  uzilguday  bo’lib,  qotib-qotib  kularmish.  Sinyora 

judayam sho’x, quvnoq bo’lsa kerak. 

Martino  unga  ta’zim  qilibdi-da,  qani  bu  yog’i  nima  bo’larkin,  deb  kutib 

turibdi. 

– Shunday qilib, – debdi sinyora quvnoqlik bilan, – ishonmading-a? 

– Nimaga? 

– Nimaga bo’lardi? Yo’lning hech qayoqqa olib bormasligiga-da. 

–  Bu  bir  bema’nilik-da,  shuning  uchun  ham  ishonmadim.  Men  o’zimcha 

shunday  o’ylayman:  bu  dunyoda  xilma-xil  joylar  son  ming,  to’lib-toshib  yotibdi, 

yo’llar juda oz. 

–  To’g’ri.  Doim  biror  yangilik  ko’rish  mumkin,  xohish  bo’lsa  bas.  Eng 

muhimi  –  bir  joyda  o’tirmaslik  kerak.  Yurgan  daryo,  o’tirgan  bo’yra,  degan  gap 

bor-ku. Endi yur, men senga saroyni ko’rsataman. 

Voy-vuy,  saroyda  xona,  zal,  bo’lmalar  shunaqayam  ko’pki,  sanog’i-ga  yetib 

bo’lmaydi!  Yuzdan  oshiq  bo’lsa  oshiqki,  kam  emas.  Har  xonada  zeb-ziynat, 

qimmatbaho buyumman deganing tiqilib yotganmish. Xuddi uyqudagi malika yoki 

butun  umri  befoyda  boyliklarini  deb  so’lib,  adoyi  tamom  bo’lgan  o’lmas 

Kashcheyning afsonaviy qasriga o’xshaydi-ya! 

Bu  yerda  istagan  narsani  topish  mumkin  ekan!  Bebaho  olmos  deysizmi, 

chaqnab  turadigan  toshlar  deysizmi,  oltin-u  kumushlarni  gapirib  o’tirmasa  ham 

bo’ladi. 

U  quvnoq  sinyora  bilan  saroy  zallarini  aylanib  yurarkan,  sinyora  hadeb 

takrorlabdi: 

–  Ol,  olaver,  ko’nglingga  yoqqanini  olgin,  sira  tortinma.  Olib  ketishga 

qiynalsang, karetamni beraman. 

Martinoning  ko’p  narsa  so’rab  o’tirishiga  hojat  ham  qolmabdi.  U 

ketayotganda  bunday  qarasa,  kareta  oltin-u  qimmatbaho  toshlarga  to’lib-toshib 

yotganmish. Izvoshchi o’tiradigan joyda it o’tirganmish. O’zimizning xonaki oddiy 

it emas, o’qigan it emish. U otlarni juda ustalik bilan haydab boribdi, otlar yurishni 

sekinlatsa yoki yo’ldan chetga chiqsa, it qattiq vovullarmish. 

Tug’ilib  o’sgan  qishlog’ida  esa  hamma  Martinoni  o’ldiga  chiqarib  qo’yibdi, 

uni  tirik  ko’rishga  hech  kim  umid  qilmay  qo’ygan  ekan.  Martino  o’jarning 

qishloqqa  piyoda  emas,  karetada  kirib  kelganini  ko’rib,  hamma  hang-u  mang 

bo’lib  qolibdi,  odamlar  ko’zlariga  ishonishmabdi.  Izvoshchi  it  karetadan  hamma 

boyliklarni  yerga  tushiribdi-da,  hurmat-ehtirom  yuzasidan  dumini  ikki  marta 

---

47 

 

likillatibdi-yu,  karetaga  o’tirib  jo’nab  qolibdi.  U  bir  zumda  ko’zdan  g’oyib 

bo’libdi, orqasidan chang to’zoni ko’tarilib qolibdi. 

Martin  do’stlariga  ham,  dushmanlariga  ham  talay  sovg’a-salom  beribdi, 

boshidan  kechirgan  sarguzashtlarini  ularga  yuz  martalab  hikoya  qilibdi.  U 

hikoyasini  tugatar-tugatmas  eshitib  o’tirganlardan  goh  bittasi, goh  boshqasi  uyiga 

chopib  borarkan-da,  otni  aravasiga  qo’shib,  hech  qayoqqa  olib  bormaydigan 

yo’ldan  choptirib  ketarkan.  Biroq  o’sha  kuni  kechqurun  ular  horib-charchab, 

darg’azab  bo’lishib  qup-quruq  qaytib  kelisharkan.  Ulardan  ba’zilari  yo’l  o’rmon 

o’rtasida  daraxtlar  orasida  yo’qolib  qoldi,  boshqalari  yo’l  o’tib  bo’lmas 

changalzorga  borib  taqalarkan,  deb  hikoya  qilisharkan.  Hech  kim  hech  qanday 

temir  darvozani,  shohona  saroyni,  go’zal  sho’x  sinyorani  ko’rmabdi!  Chunki 

shunday  xazinalar  bor  emishki,  ular  hamma  mashaqqatlarni  yengib  o’tib,  o’sha 

yerga  birinchi  bo’lib  borgan  odamgagina  ochilarkan.  Mana,  masalan,  Martin 

o’jarga o’xshagan odamlar o’sha xazinadan bahramand bo’larkan.