A. A. Yusupxodjayev,B. T. Berdiyarov

Elektrolitni aylanmokligi va sovutilishi 
Eritmani aylanmoqligi uni sovitish sistemasiga bog‘liqdir. Zamonaviy 
zavodlarda vannalan bir balandlikda joylashgan va neytral, tozalangan va 
ishlatilgan elektrolitlarni intensiv aylanmoqligi qo‘llaniladi. Bunday aylanmoq 
sistema intensiv sxemada ishlaydigan zavodlarda qo‘llaniladi, chunki ajralib 
chiqayotgan fisotsis issiqligi maxsus moslama bilan chiqarishga iloji yo‘q. Bu 
holatlarda elektrolitni markazlashtirgan sovutish sistemasi qo‘llaniladi. Sovutish 
vakuum – bo‘glanish dastgoxida o‘tkaziladi. 
Aylanmoq va sovutish sistemasini tanlash elektroliz tarkibiga bog‘liq. Tok 
zichligi 400-550 A/m
2
atrofida bo‘lsa bir karra aylanmoq etarlidir. Bunda elektroda 
ajralib chiqayotgan gaz eritmani qo‘shimcha aralashtiradi. 
Elektroliz sexlarni tashkili 
Rux elektrolizni sexlari uchta asosiy bo‘limlardan iborat: tok berish 
elektroliz va katodli ruxni qayta eritish. Vannalar bir balandlikda o‘rnatiladi. 
Elektroliz sexini asosiy dastgoxi anod va katodli vanna, tok o‘tkazuvchi 
shishalar, elektrolitni quyish va chiqarish moslamalari va uni sovutish. Vanna 
temir betondan tayyorlanib uni ichki o‘lchamlari: uzunligi 1,5 – 3,9 m; enligi 0,8-
0,9 m; chukurligi 1,0 – 1,4 m. Vannani ichki sirti vilinlast bilan tayyorlangan. 

---

172 
Vannadagi katod va anodlarning soni vannani o‘lchami va elektrodlar 
masofaga bog‘liqdir. Ko‘p zavodlarda bir xil elektrodlar aro masofa 70-80 mm.
Bu masofani kamaytirish qo‘shimcha elektrodlar joylashtirishga imkon yaratadi. 
Bu tadbir tok zichligi o‘zgarmagan holda unumdorlikni oshirishi mumkin. Faqat 
elektrodlarni o‘ta yaqinlashtirish katod va anodlarda qisqa tutashuv bo‘limiga olib 
kelishi mumkin. 
Katodlarni A 1 markali alyuminiydan tayyorlanadi. Uni eni 4-5 mm. 
Dendrit hosil bo‘lishini kamaytirish maqsadida katod, anodga nisbatdan, 20-25 
mm ga enliroq va uzunroq qilinadi. 
Katodlarni chekkalariga rux utirmasligi uchun unga rezinali plenka 
kiydiriladi. 
Anodni ko‘pchilik zavodlarda 1 % kumushi bor, qo‘rg‘oshin eritmasidan 
yasaladi. 
Elektrolitlarni sovutish vakuum-bug‘lovchi moslamalarda o‘tkaziladi. Uni 
ishlash prinsipi: suyuqlik ustida vakuum paydo qilinadi. Buning natijasida suv 
qaynaydi va bug‘lanadi. Qolgan eritma esa bug‘lanish issiqligi natijasida 
belgilangan haroratgacha sovutiladi.