A. A. Xashimov, M. M. Mirxaydarov elektr yuritma

11.2 - rasm. Motorning qizish (1) va (2) sovish chiziqlari 
11.2 – masala. 
Ikkita bir xil motor bir vaqtda ishga tushiriladi. Birinchi motor validagi 
yuklama nominal qiymatga ega. Ikkinchi motor validagi yuklama nominal 
qiymatining yarmiga teng (50%). Motorlarning qizish vaqti doimiysi 20 min. Har 
bir motorning o‗rnatilgan qizish haroratiga erishish vaqti aniqlansin. 
Yechimi: har ikkala motorning qizish doimiysi bir xil bo‗lgani uchun ular 
o‗rnatilgan qizish haroratiga bir vaqtda erishadi, taxminan bir soatda (t
qiz
= 3T
qiz
). 
o‗rnatilgan harorat qiymati esa albatta har xil bo‗ladi. Ko‗proq yuklangan motorda 
bu qiymat taxminan 2 marta ko‗p bo‗ladi.(11.3 - rasm). 
Sovushdagi harorat o‗zgarishi xarakteri (10.12) ga asosan aniqlanadi. 
11.3 - rasm. Motorlarning qizish chiziqlari 

---

313 
Agar motor o‗chirilib, uning harorati atrof – muhit haroratigacha tushsa, 
unda 
= 0 va η = 
e
-t/T
qiz
bo‗ladi. 
Shuni inobatga olish kerakki, o‗zini – o‗zi shamollatadigan motorlar uchun 
issiqlik uzatish koeffitsienti A motor tezligiga bog‗liq bo‗ladi. Shuning uchun 
bunday motorlar qizishiga nisbatan sekinroq soviydi. Sovushdagi vaqt doimiysi 
, isishdagi vaqt doimiysiga nisbatan kattaroq bo‗ladi
>T
qiz
. 
Isish va sovush xarakteriga qarab motorlar 8 ta ish rejimlariga ajratiladi. 
Ulardan asosiylari uzoq vaqtli S1, qisqa vaqtli S2 va takrorlanuvchi qisqa vaqtli 
S3. 
1.
Uzoq vaqtli rejim (S1) – bu rejimda elektrmotor bir xil o‗zgarmas yuklamada 
ishlab, uning qizishi o‗rnatilgan haroratgacha ko‗tariladi.
11.4 - rasm a da bu rejimga tegishli bo‗lgan valdagi quvvat o‗zgarishi grafigi, 
quvvat yo‗qotish grafigi va qizish harorati η o‗zgarishi grafigi keltirilgan. 
2.
Qisqa vaqtli rejim (S2) - bu rejimda motorni yuklash davri o‗chirish davri bilan 
navbatma – navbat almashadi. Bu rejimda motorning qizish harorati o‗rnatilgan 
qiymatga erishmaydi. Motor o‗chirilganda esa uning barcha qismlari harorati 
atrof – muhit haroratiga tenglashadi. Rejim vaqtinchalik ulanish t
r
va quvvat 
bilan xarakterlanadi. Ishlash davri standart bo‗yicha 10,30,60,90 minutlarni 
tashkil qiladi. 
Bu rejimning ishlash xarakteristikalari garafigi 11.4 b - rasmda
ko‗rsatilgan. 
3.
Takrorlanuvchi qisqa vaqtli rejim (S3) - bu rejimda motor qisqa vaqt davomida 
ishlab, o‗chiriladi va bu davr takrorlanadi. Motor ishlash davrida uning qizish 
darajasi o‗rnatilgan haroratga ko‗tarilmaydi, o‗chirilgan davrda esa uning 
harorati atrof – muhit haroratigacha sovushga ulgurmaydi (11.4 c - rasm). S3 
rejimi yuklama bilan va yurgazishning davomiyligi bilan xarakterlanadi (ПВ): 
ПВ = 
yoki 
. (11.14) 

---

314